برشی از کتاب چلچراغ سلوک

اسباب تجلی سلطان معرفت برای سالک

عزیزان! فرستنده خوب است، باید گیرنده قوی باشد. فیاض مطلق بدون قید و شرط به شما فیض می‌دهد. باید قلب و نفست جوری باشد که بتواند آن‌ها را دریافت کند؛

اسباب تجلی سلطان معرفت برای سالک

مرحوم علامه طهرانی می فرماید: «و بنابر آن‌چه ذکر شد دو امر مهمّ در تجلّى سلطان معرفت دخالتى عظیم دارد؛ اوّل: مراقبه به انحاء مراتبها، دوّم: توجّه به نفس. چون سالک به این دو امر اهتمام نماید کم‌کم متوجّه می‌شود که ‌کثرات این جهان از یک چشمه سیراب می‌‏شوند و هر چه در عالم صورت تحقّق به خود بگیرد همه آن‌ها از یک مصدر است. در هر موجودى هر مقدار نور و جمال و بهاء و کمال باشد از آن سرچشمه افاضه شده است و به هر موجودى آن مصدر عظیم به قدر سعه وجودى او که همان قوابل ماهُوى اوست نور وجود و جمال و عظمت افاضه نموده است. به عبارت دیگر از جانب فیاض مطلق فیض به طور اطلاق بدون قید و شرط و حدّ افاضه می‌شود و هر موجودى به قدر ماهیت خود از آن اخذ می‌کند.»{۱}

۱٫مراقبه

مراقبه دارای مراتب مختلفی است. مراقبه می‌تواند ضعیف، عالی و اعلی باشد. انسان هرچه مراقبه را بیشتر کند، توفیقش به معرفت نفس و به معرفت اللّه بیشتر خواهد شد. با این تفکرات، توسلات و توجهات به تدریج می‌فهمیم کثرات و موجودات این عالم همه از یک جا و از یک چشمه صادر می‌شوند.

هرکسی به اندازه ظرفیت خودش می‌تواند از آن مصدرِ نور، برای خودش نور بگیرد. ظرفیت همه یک جور نیست و با هم تفاوت دارد. (قُلْ کُلٌّ یعْمَلُ عَلَى شَاکِلَتِهِ{{۲}، }وَقَدْ خَلَقَکُمْ أَطْوَارًا){۳} بنابراین هرچه شما قابلیت خودت را بیشتر کنی به همان مقدار می‌توانی کسب فیض نمایی.

فیّاض مطلق بخل ندارد، او فیضش همیشگی و دائمی است، ولی این شما هستی که باید ظرف وجودت را جلوی این فیض ببری و آن را پُر‌کنی؛ بنابراین ما باید در موضوع معرفت نفس با جدیت تمام کوشش کنیم. سلطان معرفت همان پیدا شدن اصل حقیقت در نفس انسانی است.

در نفس انسان عوالمی هست:

یکم: تعلّقات مادی که عالم طبیعت است.

دوم: تعلقات مثالی که آن را عالم مثال یا برزخ می‌گویند.

سوم: عالم صفات و اسماء که ظهور تجلیات صفاتی و اسمایی برای سالک است.

چهارم: معرفت اللّه که توحید محض یا عالم حقیقت است. شریعت مقدمه‌ای برای طریقت و طریقت مقدمه‌ای برای کشف حقیقت است.

در نفس انسانی حقیقتِ توحید به عنوان یک گنج، نهفته شده است. ما قبل از خلقت در این دنیا، به این حقیقت پی‌بردیم آن زمانی که در عالم ذر از ما سؤال شد: [اَلَستُ بِرَبِّکُم قَالُوا بَلَی]{۴} آن‌جا بله را گفتیم و پاسخ مثبت دادیم بعد آمدیم در این دنیا آلوده شدیم،

دوباره می‌خواهیم حجاب‌های ظلمانی و نورانی را برطرف نموده تا به آن حقیقت دست پیدا کنیم. برای این کار اذکار، اوراد اربعینی، مشارطه، مراقبه و محاسبه و معاقبه را بیان کرده‌اند. برای این‌که سلطان معرفت در نفس شما تجلی کند باید مراقبه را در تمام مراتب آن مواظبت کنید.

انسان مراقب باشد از اعضاء بدن گناهی سر نزند و هم‌چنین در درون و باطنش خواطر سوء پیش نیاید؛ یعنی در رتبه بعدی، مراقب قلب خود باشد. سالک در هر مرتبه‌ای که هست باید مراقبه داشته باشد، نهایت این‌که این مراقبه به تدریج کیفیتش بهتر می‌شود.

۲٫ توجه به نفس

نفس دارای انواع و اقسامی است: نفس حیوانی، نباتی و قدسی کلیه الهیه. در سیر روحی باید توجه به نفس و باطن زیاد باشد؛ چون می‌خواهد مراتب را در نفس کشف کند؛ بنابراین باید توجه را از بیرون به درون ببرد و همیشه به نفس توجه نماید. در مراقبه و توجه به درون هر چه زمان بگذرد کیفیت بیشتر و بهتر می‌شود.

وقتی در صدد برآمدی تا رذائل نفسانی را از خودت پاک کنی و گمشده‌ای که در این نفس داری را پیدا نمایی و در درون خودت دنبال این گنج بگردی و بخواهی به آن برسی، همین توجه خودش کارساز است و لو شما متوجه تغییری در خود نشوید و به همین زودی آثاری برای شما پیش نیاید، ولی شما وظیفه داری این جستجو را در خودت ادامه دهی.

وقتی با خودت کار کردی قهراً آثار توحیدی در شما پیدا می‌شود. دنبال خدا می‌گردی و می‌خواهی او را در قلبت پیدا کنی؛ با این یقین که می‌توان خدا را در باطن رؤیت کرد.

زمانی که شب و روز مشغول جست‌وجو هستی خواهی فهمید مخلوقات هیچ توان و قدرتی از خودشان ندارند و هرچه در عالم، صورت تحقق به خود بگیرد همه آن‌ها از یک مصدر و منبع است و هر موجودی هر مقدار نور، جمال، بهاء و کمال داشته باشد از آن سرچشمه، به او افاضه شده است. اگر یک نفر ولیّ خدا و عارف شده است، می‌فهمد که این نور، جمال و کمال، از خودش نیست بلکه از سرچشمه توحید به او افاضه شده است؛ چون خودش را به آن‌جا وصل کرده است. اگر شما این کار را انجام دهی، همین‌جور می‌شوی.

باید در خودت ظرفیت و قابلیت را ایجاد کنی. باید یک ظرف تمیزی باشد که در آن عسل بریزی، اگر ظرف چرکی باشد عسل نابود می‌شود. زمانی که دلت پر از محبت دنیاست، خدا در تو اهلیّت نمی‌بیند. کجا پیامش را بیاورد؟! این امتیازات را در کدام ظرف بریزد؟! بنابراین باید قابلیت ماهُوی در شما پیدا شود تا آن نور وجودِ واحدِ احد و آن نور جمال و جلال الهی در ظرف قلب شما داخل شود.

عزیزان! فرستنده خوب است، باید گیرنده قوی باشد. فیاض مطلق بدون قید و شرط به شما فیض می‌دهد. باید قلب و نفست جوری باشد که بتواند آن‌ها را دریافت کند؛ بنابراین باید قابلیت را در خود ایجاد کنید که او هم بتواند این فیض را در شما بنشاند. هر موجودی به قدر ظرفیت خودش می‌تواند از آن سرچشمه حیات ابدی بهره بگیرد.

پی نوشت:

۱- لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب

۲- بگو: هر کس طبق روش (و خلق و خوى) خود عمل مى‏کند». اسرا، آیه۸۴٫

۳- «در حالى که شما را در مراحل مختلف آفرید (تا از نطفه به انسان کامل رسیدید)». نوح، آیه۱۴٫

۴- «آیا من پروردگار شما نیستم گفتند آرى گواهى مى‏دهیم‏». اعراف، آیه۱۷۲٫

منبع: کتاب چلچراغ سلوک در شرح رساله «لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب»، بخش چهارم: شرح تفصیلی طریق و کیفیّت سیر الی اللّه– از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=31557