آثار و تاليفات حضرت آيت الله كميلي خراساني (حفظه الله)/ بیانات اخلاقی/ بیانات عرفانی آيت الله كميلي/ رسالۀ لب اللباب/ شرح درس

27 فوریه, 2024

کد مطلب : 31624

برشی از کتاب چلچراغ سلوک

خلوت در عرفان

خلوت برای سالک همیشه مطلوبیت دارد تا بتواند به درون خودش مشغول شده و کاملاً قلب را برای خدا خالی کند.

خلوت در عرفان

علامه طهرانی می فرماید {۱} «خلوت بر دو گونه است: خلوت عام و خلوت خاص. خلوت عام عبارت است از کناره‌گیری و عزلت از غیر اهل اللّه، خصوصاً از صاحبان عقول ضعیفه از عوام مردم مگر به قدر ضرورت ]وَ ذَرِ الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَهُمْ لَعِبًا وَ لَهْوًا وَغَرَّتْهُمُ الْحَیاهُ الدُّنْیا {۲}[».

۱- خلوت عام

خلوت عام کناره‌گیری از اهل دنیا، غفلت و معصیت است. انسان به طور عموم همه‌جا باید این خلوت را رعایت کند. خصوصا از صاحبان عقول ضعیفه از عوام‌الناس که ایشان در اصطلاح عقلشان به چشمشان هست.

تمام فکر و ذکر آن‌ها محسوسات، لذایذ مادی و دنیوی است. صحبت و مجالسشان هم غالبا راجع به همین امور است، ولی کسی که صاحب سیر و سلوک است در یک وادی دیگر فکر می‌کند و افکار او کاملاً از افکار عامه مردم جداست.

اگر سالک احساس کند که لازم است به قدر ضرورت با چنین افرادی معاشرت داشته باشد، اشکال ندارد؛ مثلا ارحام او مطالبه دارند یا بدون دعوت سراغ انسان می‌آیند و با اهل و عیال وارد منزل می‌شوند.

در چنین حالی انسان واقعاً مُضطرّ می‌شود که چه‌کار کند؟ مگر می‌شود مهمان را از خانه بیرون کرد؛ لذا در شرایط اضطرار و ضرورت اشکال ندارد. شاهد چنین خلوت عامی قرآن کریم است.

خداوند در سوره انعام آیه ۷۰ خطاب به پیامبرصل الله علیه و آله و سلم می‌فرماید: «ای حبیب ما! با آنان که دین خود را بازیچه قرار دادند و دنیای فانی، آن‌ها را مشغول و مغرور کرده و از حقیقت دین برخوردار نیستند، کار نداشته باش و آن‌ها را به حال خودشان رها کن.»

در آیه دیگر می‌فرماید: «ثُمَّ ذَرْهُمْ فِی خَوْضِهِمْ یلْعَبُونَ»{۳}؛ بگذار آن‌ها در همان لعب و لهو خودشان بازی کنند.

۲- خلوت خاص

«و اما خلوت خاص عبارت است از دوری از جمیع مردم، اگرچه رعایت آن در همه عبادات و اذکار خالی از فضیلت نیست، لیکن در طائفه‌ای از اذکار کلامیّه بلکه در جمیع آن‌ها در نزد مشایخ راه شرط است».

خلوت خاص، خلوت ویژه‌ای است که اهل معنا در شرایط خاصی انجام می‌دهند. سالک در بعضی احوال لازم است از زن، بچه، مردم و حتی از سالکان هم عزلت بگیرد. ما در حالات استادمان این وضعیت را کاملاً مشاهده می‌کردیم.

ایشان برای خودشان خلوت درونی خاصی قایل بودند، حتی گاهی اوقات حالشان ایجاب می‌کرد که شاگردان خاصشان را هم راه ندهند.

خلوت برای سالک همیشه مطلوبیت دارد تا بتواند به درون خودش مشغول شده و کاملاً قلب را برای خدا خالی کند. مشایخ طریقت فرموده‌اند: اگر می‌خواهی مشغول ذکر اربعینی لسانی و کلامی شوی، باید مکان چله‌نشینی طوری باشد که کسی مزاحم شما نشده و خلوتتان را بهم نزند. مکان اذکار کلامی باید در یک جای خلوت باشد.

در برخی اذکار که همراه با چله نشینی است، خلوت شرط است و نباید با کسی گفتگو کرد، ولی اگر در تعقیبات نماز مشغول اذکار بدون عدد مثل اربعینیات مرحوم بیدآبادی و مانند آن شویم و در بین ذکر‌گفتن کسی مزاحم ‌شود، ایرادی ندارد. اگرچه در همین موارد هم ما باید از ابتدا، شرایط را طوری فراهم کنیم که کسی مزاحمت نکند.

شرایط خلوت

«و در آن چند امر معتبر است: خلوت و دوری از محل ازدحام و غوغا و پرهیز از استماع هرگونه صدای مشوِّش حال.

دیگر حلیّت مکان و طهارت آن حتی السقف و الجدران و باید به اندازه‌ای کوچک باشد که فقط گنجایش یک نفر را بیشتر نداشته باشد و سعی شود که از زخارف دنیویّه در آن هیچ نباشد. چون کوچکی خانه و نبودِ اثاث البیت در آن باعث تجمع حواس می‌گردد».

شرط اول: باید ذکر را در جایی بگوید که ازدحام یا سر و صدا و شلوغی نباشد؛ چون در حال ذکر گفتن اگر صدایی بشنود حال ذکر را از او می‌گیرد و تشویش و پراکندگی فکر ایجاد می‌کند.

شرط دوم: سالک در زمین غصبی ننشیند و ذکر خدا بگوید؛ چون تصرف در مکان مغصوب معصیت است. او در حال معصیت چگونه می‌تواند ذکر بگوید؟ معصیت و طاعت تا با هم سازش ندارند.

شرط سوم: اگر مکان ذکر، آلوده به نجاست است و یقین دارد که فرش، حصیر، خاک، در و دیوارش نجس شده است، باید تطهیر کند؛ مثلا خودش دیده از آب متنجس گچ و سیمان را درست کردند. طهارت محل ذکر، آن‌قدر اهمیت دارد که حتی سقف بالای این شخصی که ذکر می‌گوید باید خشت‌هایش پاک باشد و اگر آلوده به نجاسات باشد اثر وضعی دارد.

اگر بچه‌ای در مسجد بول کرده است و زمان نماز شما موسع است، واجب است اول فرش مسجد را تطهیر کنید بعد نماز بخوانید. فرش، زمین، سنگ و خشت دیوارها و پشت بام مسجد باید پاک باشد.{۴} اگر مسجد این‌گونه است، اتاقی که محل ذکر سالک است هم باید این‌گونه باشد.

شرط چهارم: مکانی که انسان برای چله نشینی و اذکار انتخاب می‌کند نباید جای وسیع و بزرگی باشد که پیوسته چشمش این طرف و آن طرف نگاه کند و پراکندگی فکر برای خودش ایجاد کند.‌ باید مکان کوچک به اندازه یکی دو ‌متر که یک نفر می‌نشیند، باشد. جایی باشد که درش را ببندد و پنجره‌ای نباشد که صدا بیاید و برای او تشویش فکری ایجاد کند؛ مانند انباری‌ منزل.

شرط پنجم: جلوی چشم در محل ذکر چیزهایی از مظاهر زیبنده دنیا نباشد تا چشمتان را به خودش مشغول نکند؛ مثلا پرده، نقشه و عکس خیلی زیبایی که انسان را از حالت ذکر بیرون کند در اتاق نباشد. در باب مکروهات نماز گفته اند: نباید نمازگزار جلوی عکس، درب باز و آتش نماز بخواند،{۵} همه این‌ها برای این است که توجه او نسبت به خدا قوی‌تر شود.

پی نوشت:

۱- لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب

۲- و رها کن کسانی را که آیین (فطری) خود را به بازی و سرگرمی گرفتند و زندگی دنیا، آن‌ها را مغرور ساخته. انعام(۶) آیه ۷۰٫

۳- انعام(۶) آیه۹۱٫

۴- یجب ازاله النجاسه عن المساجد داخلها و سقفها و سطحها و الطرف الآخر من جدرانها بل و الطرف الخارج علی الاحوط؛ ازاله نجاست از مسجد چه داخل مسجد و چه سقف مسجد و پشت‌بام مسجد واجب است. سیدمحمدکاظم طباطبایی، عروه الوثقی، ج۱، احکام نجاست،مسئله۲٫

۵- عن أبی عبد اللّه علیه السلام :‏ لَایصَلِی الرَجُلُ وَ فِی قِبلَتِهِ نَارٌ. محمدباقر مجلسی، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، ج‏۴، ص۲۳۱٫

منبع: کتاب چلچراغ سلوک در شرح رساله «لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب»، بخش چهارم: شرح تفصیلی طریق و کیفیّت سیر الی اللّه– از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=31624

مطالب مشابه

مرگ دیگران عبرتی برای بیداری/خطر نماز نخواندن و علوم غریبه

مجموعه سخنرانی‌های آیت الله کمیلی خراسانی «حفظه الله» در ماه ذی القعده

شرح کتاب چهل حدیث- ادامه شرح حدیث دهم با موضوع هوای نفس

شرح کتاب چهل حدیث- شرح حدیث دهم با موضوع هوای نفس

هفت آفت حرص در کلام حضرت امام صادق (ع)

مقدمات سعادت در دنیا و آخرت

بسته صوتی شرح کوتاه ادعیه روزانه ماه مبارک رمضان

چاپ کتاب ارزشمند «تسبیحات کائنات»

بسته صوتی شرح ادعیه روزانه ماه مبارک رمضان

شرح کتاب مصباح الشریعه: آثار و فواید روزه

نظرات

کلام استاد

کلیپ صوتی

زیارت و دیدار حضرت صاحب الزمان (عج)

ویژه نامه

مجموعه سخنرانی‌های آیت الله کمیلی خراسانی «حفظه الله» در ماه ذی القعده

تقویم سلوکی

اعمال ماه ذی القعده

مناسبات ماه ذی القعده

ماه ذى القعده ، نخستین ماه ازماههاى حرام است که در آنها جنگ، حتّى با دشمنان اسلام حرام است; مگر این که جنگ برمسلمین تحمیل شود (سه ماه دیگر از ماههاى حرام، ذى الحجّه، محرّم و رجب است) آتش بس در این چهار ماه وسیله اى براى آرامش جامعه و توفیق براى حجّ وعبادت، حلّ مشکلات اقتصادى و بازنگرى در امر جنگ و یافتن نقطه پایان براى آن و سپس مرهم نهادن بر زخم هاى جانکاه ناشى از آن است. ماهى است که زوّار خانه خدا از اطراف و اکنافِ جهان به سوى خانه خدا حرکت مى کنند، گروهى به مدینه مى روند و قبر پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و قبور ائمّه هدى(علیهم السلام) را زیارت مى کنند و آثار تاریخى که در جاى جاى این خاستگاه اسلامى وجود دارد را مى بینند و غرق لذّات روحانى مى شوند (هرچند نابخردان و جاهلان، بسیارى از این آثار عظیم و گرانقدر را از میان برده اند) گروه دیگرى راهى مکّه مى شوند و با انجام مناسک «عمره تمتّع» در انتظار مراسم بزرگ عبادى سیاسى حج مى نشینند و با طواف کعبه و شرکت درصفوف پرشکوه جماعت، روح و جانشان را تازه مى کنند . سیّد بن طاووس در فضیلت این ماه مى گوید: «ماه ذى القعده ماهى است که به هنگام شدّت و گرفتارى، زمان خوبى براى دعاست، و براى رفع ظلم و ستم و دعا بر ضد ظالم مؤثّر است. همچنین مى گوید: «این ماه «ماه اجابت دعاها» نامیده شده است; لذا باید اوقاتش را غنیمت شمرد و در آن روزه حاجت گرفت.