برشی از کتاب چلچراغ سلوک

تبدیل حال به مقام با استمرار مراقبه

کسی می‌تواند بین ظاهر و باطن جمع ‌کند که حقیقتاً با خودش کارکرده، ریاضت‌ کشیده، اربعینیات، استاد و جلسات سلوکی مستمر داشته باشد. این مقام، خیلی مقام رفیعی است و برای انبیاء و اولیاء می‌باشد،

تبدیل حال به مقام با استمرار مراقبه

مرحوم علامه طهرانی می فرماید «نوشته‌اند: یکی از مجذوبین که به نام بابا فرج اللّه مجذوب بوده و جذبه الهیه دامن‌گیرش شده بود سؤال کردند که دنیا را برای ما توصیف کن. در پاسخ گفت: از آن‌وقت که من چشم گشودم دنیا را ندیده‌ام تا اکنون برای شما توصیف کنم. از این شهود در ابتدا که هنوز قوّت نیافته است تعبیر به حال می‌نمایند. و در این موقع غیر اختیاری سالک است ولی در اثر شدت مراقبت با توفیقات الهیه از حال گذشته به مقام می‌رسد و در این موقع اختیاری سالک است»{۱}

تا وقتی حالات سالک قوّت پیدا نکرده و به مقام تبدیل نشده، اسمش حال است و در این موقع غیر اختیاری سالک است؛ یعنی این تبدیل احوال و در قبض و بسط رفتن، دست خودش نیست بلکه یک دست دیگری در کار است که او را تربیت می‌کند. سالک در اثر شدت مراقبه و با توفیقات الهی از حال گذشته به مقام می‌رسد و در این موقع، اختیاری سالک است.

او می‌تواند مراقبه قلبی‌اش را زیاد کند و با توفیقات و کمک‌هایی که از غیب به او می‌رسد، حالات خوب خود را تحفّظ نموده و جمع کند؛ در نتیجه آثار خوبی در نفس سالک پیدا می‌شود تا در سیر منازل به آن مقام توحیدی محکم برسد. وقتی‌که در آن مقام، محکم و مستقر شد، در نوعی از اختیار الهی قدم می‌گذارد.

در دعای عرفه آمده است:«اَللَّهُمَ اَغنِنِی بِتَدبِیرِکَ عَن تَدبِیرِی وَ بِاخِتِیارِکَ عَن اِختِیارِی{۲}؛ خدایا! من را به‌وسیله تدبیرت از تدبیر کردن برای خودم و به وسیله اختیار کردنت از اختیار کردن برای خودم بی‌نیاز نما.

وقتی سالک همه چیز را فانی در او ببیند، اختیار الهی برای او پیدا می‌شود. آیات قرآنی، احادیث و اجماع علمای معرفت شاهد بر این است که سالک در این مقام کون و مکان را زیر و رو می‌کند و همه‌چیز در اختیارش قرار خواهد گرفت.

«عَبدِی اَطِعنِی اَقُولُ لِشَئیٍ کُن فَیَکُونُ تَقُولُ لِشَئیٍ کُن فَیَکُونُ{۳}؛ بنده من! از منِ خدا تبعیت کن. من به هرچیزی بگویم باش موجود می‌شود؛ در نتیجه این تبعیت، تو هم به جایی می‌رسی که به هرچه بگویی باش، موجود می‌گردد.

«بدیهی است سالک قوی آن‌کسی است که در عین شهود این احوال، متوجه عالم کثرات بوده و هر دو عالم را اداره نماید و این مرتبه بسیار عالی و رفیع است و دسترسی به آن در نهایت صعوبت و شاید اختصاص به انبیاء و اولیاء و هر کس را که خدا بخواهد، داشته باشد».

عارف کامل در همین عالم زندگی می‌کند، اما هر دو عالَم زیر دستش است و آن‌ها را مدیریت می‌کند و این مرتبه بسیار عالی و رفیع است. با حلوا حلوا کردن دهان شیرین نمی‌شود، باید زحمت کشید و کار و تلاش کرد. کسی می‌تواند بین ظاهر و باطن جمع ‌کند که حقیقتاً با خودش کارکرده، ریاضت‌ کشیده، اربعینیات، استاد و جلسات سلوکی مستمر داشته باشد. این مقام، خیلی مقام رفیعی است و برای انبیاء و اولیاء می‌باشد،

ولی با کمک خدا شما هم می‌توانید به این مقصود دست پیدا کنید. اگر بگوئیم این راه فقط برای انبیاء و ائمه اطهارعلیهم السلام است و ما نمی‌توانیم برسیم، پس دعوت پیغمبر صل الله علیه و آله و سلم برای چه بوده؟ معصومین و ائمه علیهم السلام برای چه هدفی آمدند؟ اگر آن‌ها دعوت به توحید نمی‌کردند به چه دلیل در این دنیا بودند؟ در زیارت جامعه می‌خوانیم:«اَلاَدِلَاءِ عَلَی مَرضَاهِ ‌اللّهِ‌ وَ التَامِینَ فِی مَحَبَّهِ اللّهِ وَ اَلمُخلِصِینَ فِی تَوحِیدِ اللّهِ{۴}

«چون در عین اشتغال به نعمت «لِی مَعَ اللّهِ حَالَاتٌ لَایَسَعُهَا مَلَکٌ مُقَرَبٌ{۵} جلَوات و ظهورات «اَنَا بَشَرٌ مِثلُکُم{۶} از ایشان هویدا و ظاهر می‌گردد. اگر کسی گوید که این مناصب اختصاصی بوده و وصول به این ذِروه از معارف الهیه منحصراً راجع به انبیاء عظام و ائمه معصومین صلوات اللّه و سلامه علیهم اجمعین است و دیگران را به هیچ‌وجه من الوجوه بدان راه نیست،

در جواب گوئیم: منصب نبوت و امامت امری است اختصاصی، ولی وصول به مقام توحیدِ مطلق و فنای در ذات احدیّت که تعبیر از او به ولایت می‌شود ابداً اختصاصی نیست و دعوت انبیاء و ائمه علیهم السلام امّت را بدین مرحله از کمال است».

در وجود انسان هم حالت توحیدی و هم مقتضیات بشری وجود دارد؛ پس می‌تواند بین عالم ظاهر و باطن جمع کند. اگر کسی بگوید این کار هرکسی نیست که بتواند عالم ظاهر و باطن را باهم اداره کند و چنین جامعیتی دشوار است، در جواب می‌گوییم: اصل نبوت و امامت برای این است که مردم را به مقام عالی توحید و ولایت الهی ببرند

. پیغمبر صل الله علیه و آله و سلم یک جنبه اختصاصی دارد که نبوت است، امام علیه السلام هم یک جنبه اختصاصی دارد که امامت است، اما ایشان یک جنبه عمومی دارند که همان ولایت اللّه است. جنبه عمومی این است که آن‎ها از هر راهی که توانسته‌اند به مقام توحید و ولایت برسند، مردم را هم می‌توانند از همان راه به مقام توحید برسانند.

«حضرت رسول اکرم صل الله علیه و آله و سلم امت خود را دعوت فرموده‌اند به آن‌جائی که پای خود را گذارده‌اند، پا گذارند و این مستلزم امکان سیر به آن مقصد است و الّا لازم می‌آید دعوت لغو باشد. Pلَقَد کَانَ لَکُم فِی رَسُولِ اللّهِ اُسوَهٌ حَسَنَهٌ لِمَن کَانَ یَرجُو اللّهَ وَ الیَومَ الَاخِرِ وَ ذَکَرَ اللّهَ کَثِیراً{۷}.

اگر بگوئیم انسان به مقام ولایت الهی نمی‌رسد، لازمه‌اش این است که دعوت‌ انبیاء علیهم السلام بیهوده باشد. خداوند در قرآن می‌فرماید: لَقَدکَانَ لَکُم فِی رَسُولِ اللّهِ اُسوَهٌ حَسَنَهٌ؛ رسول خدا برای شما الگوی نیکو و خوبی است. این آیه برای عموم مردم است. لِمَن‌کَانَ یَرجُو اللّهَ وَ الیَومَ الَاخِرِ؛ برای کسانی که می‌خواهند به مبدأ و معاد و لقای پروردگار برسند. ]وَ ذَکَرَ اللّهَ کَثِیراً[؛ و کسانی که خیلی خدا را یاد می‌کنند.

این افراد می‌تواند پا جای پای پیغمبر صل الله علیه و آله و سلم بگذارند و به مقام ولایت که جنبه عمومی ایشان هست، دست پیدا کنند. شما هم می‌توانید به توحید برسید. توحید و مقام ولایت غیر از اصل نبوت و امامت است.

انسان یک جنبه بشری و مادی و یک جنبه توحیدی و معنوی دارد. به جهت وجود جنبه بشری و مقتضیات و لوازم آن باید غذا بخورد، بخوابد، ازدواج کند و از لحاظ جنبه روحی باید مسائل روحی‌اش را تغذیه کند و با اربعینیات و اذکار و تبعیت از دستورات شرع و استاد خبیر به مقام توحید نائل شود.

پی نوشت:

۱- لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب

۲- سیدبن طاووس، إقبال الأعمال، ج‏۱، ص۳۴۹٫

۳- شیخ رضی الدین، مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیر المؤمنین علیه السلام، ص۱۰۴٫

۴- «راهنمایان برخشنودی خدا و کاملان در محبت خدا و مخلصان در توحید خدا». شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج‏۲، ص۶۱۰٫

۵- «من حالاتی با خدا دارم که فرشته مقرب توانایی تحمل آن را ندارد». ملاصدرا، شرح أصول الکافی، ج‏۳، ص ۴۰۱٫

۶- «من بشری همانند شما هستم». کهف(۱۸) آیه۱۱۰٫

۷- احزاب(۳۳) آیه ۳۳٫

منبع: کتاب چلچراغ سلوک در شرح رساله «لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب»، بخش اول: معرفتی اجمالی دربارۀ سلوک- از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=31797