بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین و صلی الله علی محمد و اله الطاهرین.
أسعد الله ایامنا و لیالینا و ایامکم و لیالیکم بولادة مولانا و امامنا و مقتدانا محمد بن علی الجواد التقی المولود فی لیله العاشر من شهر الرجب المرجّب. یا وجیها عند الله اشفع لنا عند الله.
امشب، شب ولادت با سعادت جواد الائمه علیه السلام است لذا در یک نگاه و در قالب چند سطر به کلیه امور مربوط به این بزرگوار پرداخته می‌شود. امام ابو جعفر محمد بن علی الجواد – علیه السلام – نهمین امام از خاندان رسالت هستند. حضرت ختمی مرتبت به فرمان خداوند، امر امامت و همچنین مسئولیت و راهبری امت و جامعه را به دوازده امام معصوم که این بزرگوار نیز یکی از آنها است سپرده است. همان‌هایی که عصمتشان در قران کریم بیان شده است. «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً» [۱]
آغاز امامت امام جواد – علیه السلام – در خردسالی
همچنین روایات متواتری بر امامت این بزرگواران از جمله امامت امام جواد – علیه السلام – تصدیق دارد. امام جواد – علیه السلام – همانند پدران گرامی‌اش آینه تمام نمای بزرگواری بوده است؛ که هرکس دارندۀ چنین صفاتی باشد، شایستگی امامت و رهبریِ انقلابیِ الهی را خواهد داشت. این بزرگوار، امامت عامۀ مردم را در سن هفت سالگی بر عهده گرفت. اگرچه در آن روزگار، رهبری و امامتِ خردسالی آن هم در سن هفت سالگی امری بسیار نأمانوس و نامألوف بود. و شاید کسانی بودند که کینه‌توزانه بر آن خرده می‌گرفتند؛ ولی حکمت الهی، قبل از ایشان چنین اقتضا کرده بود. قبل از آن‌که حضرت به دنیا بیایند در قلم تقدیر چنین بود که این بزرگوار در سن هفت سالگی می‌بایست جای پدر را بگیرد. حضرت عیسی بن مریم که نوزادی بیش نبودند به فرمودۀ قران کریم در گهواره از نبوتشان خبر دادند. «إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا» [۲]
امامت یک منصبِ انتصابی و الهی است.
البته فقط این بزرگوار چنین نبودند. بلکه امامان دیگری نیز تقریباً در همین سنین بوده‌اند. مثلاً امام زمان، امامت را در سن پنج سالگی به عهده گرفتند. علم ایشان اکتسابی نبود بلکه دارای علم لدنی و الهی بودند. در تاریخ می‌خوانیم که آنها از همان کودکی منبع علوم بوده‌اند.
از جهت دیگر می‌بینیم که تاریخ در لابه‌لای امامت زود هنگام حضرت امام جواد -علیه‌السلام- این باور و اعتقاد شیعه دوازده امامی را تایید می‌کند که امامت یک منصب انتخابیِ مردمی نیست بلکه یک منصب انتصابی و الهی است. و خداوند آن را به شایستگان و کمال یافتگانِ از ناحیه خود در همه اعصار و روزگاران می‌بخشد. چرا که در تاریخ نوشته شده است که آن بزرگوار در عین خردسالی با عالمان بزرگ عصر خود مباحثه نموده و با دانش خدادادی خویش بر آنها پیروز می‌شود. عالمان و حاکمانی که در عصر حضرت، بنا به گفتۀ مورخین، بر آن حضرت سر تسلیم فرود آورده‌اند و به مقام علمی آن بزرگوار اعتراف کرده‌اند.
فقیهان، راویان، عالمان بزرگ و دانشمندانی آمدند و دور وجود مبارک امام هفت ساله حلقه زدند و از چشمه جوشانِ دانشِ سرشارِ حضرت سیراب شدند. و همینطور در تاریخ نوشته شده که مسائل فراوانی اعم از اعتقادی، فلسفی، کلامی، فقهی، تفسیری، مسائل روز و دانش‌های روز بشری را از این بزرگوار روایت می‌کنند و در تاریخ ثبت شده است. امام جواد – علیه‌السلام – همانند پدر ارجمندش امام رضا -علیه‌السلام- عهده‌دارِ سرپرستیِ شیعیان جهان بود و آن چنان ایشان را در زمینۀ دانش، معنویت و سیاست پرورش داد تا بتوانند در مسیر الله گام نهند؛ همان مسیری که امامان معصوم آن را ترسیم کرده بودند.
چون این جماعت، روزگاری را در پیش داشتند که با دوره‌های قبلی متفاوت بود و آنها نمی‌توانستند همانند پیشینیان خود با امام تماس و ارتباط داشته باشند.
محقق شدن اهداف حضرت در عرصه‌های مختلف
پس می‌بایست آن‌هایی که می‌آمدند و خدمت حضرت تلمذ می‌کردند از توانمندی فکری، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شایان و در حد کفایت برخوردار باشند. به این ترتیب امام جواد – علیه‌السلام- توانستند در مدت کوتاه زندگیِ بابرکت و الهام‌بخش خود، اهداف بزرگی را در عرصه‌های یاد شده محقق کنند. نوشته‌اند که شهادت آن حضرت در سن بیست و پنج سالگی بوده است. حالا شما ببینید که دوران امامت آن حضرت از سن هفت سالگی تا بیست و پنج سالگی بهترین گواه در اوج موفقیت امام در حرکت و برنامه‌ریزی‌های الهی بوده است. تا آنجا که حضورِ حضرت در جامعه اسلامی آن روز، حاکمان سرکش را چنان دچار آشفتگی و پریشان‌حالی کرده بود که بالاخره دیدند که تنها راه رهایی از دست حضرت، خوراندن زهر و کشتن آن حضرت است. به این وسیله از تلاش و فعالیت‌های سازندۀ آن بزرگوار جلوگیری کردند. امام مجتبی فرمودند: «ما منّا إلاّ مسمومٌ أو مقتول» [۳]؛ از ما خانواده نیست مگر آن‌که این دنیا را به زهر جفا یا شمشیر سرکش وداع می‌گوییم. این امامان شهید از جمله این بزرگوار، الگوی ما هستند. ما هم از خدا، شهادت در راهش را می‌خواهیم.
از این بزرگوار در تاریخ، میراث کلامی، ثبت و ضبط شده است. از این بزرگوار حکمت‌ها و سخنان گوهربار در موضوعات مختلفِ عقاید، توحید، نبوت، امامت و همچنین موضوعات اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، میراث فقهی و تاریخی، باقی مانده است. حتی در طب سنتی نیز از این بزرگوار مطالبی را می‌بینیم. در روایات تاریخی آمده است که آن بزرگوار در تمام این زمینه‌ها، کلام و سخن دارد. یک بخش راجع به ادعیه و نیایش‌های آن حضرت است.
دعا در طلب خیر از درگاه الهی
حضرت دربارۀ طلب خیر از درگاه الهی، می‌فرمایند: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَخِیرُکَ فِیمَا عَزَمَ رَأْیِی عَلَیْهِ وَ قَادَنِی عَقْلِی إِلَیْهِ» [۴]؛ بار خدایا! رأی من به هر چیزی که تعلق گرفته باشد و خرد و عقلم به سوی آن رفته باشد باز هم از تو در آنها طلب خیر می‌کنم. خداوندا! آنچه از این موارد ناهموار است، آن را هموار گردان و سختی‌های آن را آسان نما. خدایا! سؤال مرا اجابت فرما. درخواست مرا به ثمر برسان. خداوندا! از تو می‌خواهم که موارد تردیدآمیز و آمیخته به سردرگمی را روشن نمائی.
دعا در طلب گذشت از لغزش‌ها به درگاه الهی
ایشان در طلب در گذشتن از لغزش‌ها به درگاه الهی این چنین ناله می‌کند و این چنین می‌فرماید:
«اللَّهُمَّ إِنَّ اَلرَّجَاءَ لِسَعَةِ رَحْمَتِكَ أَنْطَقَنِي بِاسْتِقَالَتِكَ وَ اَلْأَمَلَ لِأَنَاتِكَ» [۵]؛ خداوندا امید به رحمت گسترده‌ات و آرزوی بهره‌مندی از عفو و گذشتت مرا به خواستن و دعا از درگاهت کشانده است. دعا در این بابت مطول است.
دعا در هنگام سفر
در موضوع سفر و هنگامی که می‌خواست سفری را انجام دهد با خداوند چنین مناجات می‌کردند: «اَللهُمَّ اِنّى اُريدُ سَفَراً فَخِرْلى فيهِ وَاْشمُلْنى فى سَفَرى بِالسَّلامَةِ وَ جَنِّبْنىِ اللّهُمَّ وَعْثاءَ الاَْسْفارِ وَاجْعَلِ اللَّيْلَ عَلَىَّ سِتراً مِنَ الاْفاتِ وَالنَّهارَ مانِعاً مِنَ الْهَلَكاتِ اِنَّكَ ذُوالطَّوْلِ وَ الْمَنِّ وَالْقُوَّةِ وَ الْحَوْلِ.»[۶]؛ پرودگارا! آهنگ سفر کردم؛ در این سفر برای من آنچه خیر است مقرر فرما. راه درست را برای من آشنا ساز. عزم سفر مرا به استقامت بگشا. در سفرم، سلامت را همراه من فرما. در این سفر از سختی‌ها و ناهنجاری‌ها دورم دار.
دعا در طلب روزی
و اما در طلب روزی این چنین می‌فرمایند:
«اللهم ارسل علیاَللهُمَّ اَرْسِلْ عَلَىَّ سِجالَ رِزْقِكَ مِدْراراً وَداوِدآءَ فَقْرى بِدَوآءِ فَضْلِكَ وَاحْبُنى مِنْ رَغَدِ الْعَيْشِ بِاَكْثَرِ دَوامِهِ وَاكْسُنىِ اللّهُمَّ اِنَّكَ ذُو الطَّوْلِ الْعَظيمِ وَالْفَضْلِ الْعَميمِ وَالْمَنِّ الْجَسيمِ وَ اَنْتَ الْجَوادُ الْكَريمُ.» [۷]؛ خداوندا! روزی فراوانت را پی‌در‌پی بر من فرو فرست. پرودگارا! ابرهای نعمتت را پربار بر من بباران. مستمندی من را با فضل خودت درمان کن. بارالها! با مهربانیت جویبارهای خوش و توأم با آسایش را برای من روان گردان. زندگیم را با آسایش پردوام هموار ساز. خداوندا! بارانی پردوام از آسمان روزی‌هایت بر من فرو ریز. من را بی‌نیاز گردان. خداوندا! تو صاحب قدرتی! فضلت فراگیر است. نعمت‌های بزرگِ هستی از توست و تو بخشنده و کریمی.
دعا در طلب توبه
و اما در طلب توبه می‌فرمایند: «اللَّهُمَّ إِنِّي قَصَدْتُ إِلَيْكَ بِإِخْلاَصِ تَوْبَةٍ نَصُوحٍ وَ اِقْبَلْ يَا رَبِّ تَوْبَتِي فَإِنَّهَا تَصْدُرُ مِنْ إِخْلاَصِ نِيَّتِي الهی لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِكَ.»[۸]؛
این دعا بخشی از سخنان و کلمات آن حضرت است. بارالها! توبۀ نصوح خالص و عزمی استوار نصیب من بفرما. بارالها! از من این توبۀ خالص و بازگشتنِ زود هنگام را بپذیر. آنچه از گناهان من در دستگاه تو ثبت شده است، پاک فرما. عیب‌های مرا بشوی. توبه‌ام را بپذیر. چون این توبه از نیت خالص من، از عمق بصیرت راه یافتۀ من و از عنایت، توجه، اندیشه و تلاش من برخواسته است. خداوندا! بارالها! با پذیرش توبه‌ام، تاریکی اصرارِ بر گناه و لغزش را از من بگیر. کوله‌بارهای گناه را بر من آسان نما. قدرت و توانی جز تو ندارم. لا حول و لا قوه الا بالله.
دعا در طلب حج
این روزها، روزهایی است که حاجیان محترم خود را برای حج آماده می‌کنند. و اما نیایش آن حضرت در طلبِ حجِ خانۀ خدا چنین است:
«اللهم ارزقنی الحج الذی افترضته علی من استطاع الیه سبیلا»[۹]؛ خدای من! مولای من! تو حجی را بر توانمندان و آنها که بتوانند به این راه دست یابند واجب فرموده‌ای. چنین حجی را هم به من روزی فرمای. «و أصدرنی رب من موقف الحج الأکبر الی مزدلفه المشعر، و اجعلها زلفه الی رحمتک»[۹]؛ در این دعا از همۀ آنچه در فریضۀ حج واجب شده است با نیکی و خوب‌نامی برای خود از خدا می‌خواهد که در این امکنه و ازمنۀ مقدسه خداوند او را روزی کند. -در مشعر الحرام، در مزدلفه، در ترویۀ مناسک، در روز قربانی در طواف خانۀ خدا و دهها عمل و نسک حج- سپس می‌فرماید:
«و احضرنی اللهم صلاه العید راجیاً للوعد خائفاً من الوعید»[۹]؛ خداوندا! در حالی توفیق حضور در نماز روز عید قربان را به من عطا فرما که به وعده‌هایت امید داشته و از وعید و کیفرت همیشه بیمناک باشم؛ سر تراشیده تقصیر کرده و در طاعتت کوشا باشم. هفت بسته جمرات را یکی بعد از دیگری با هفت سنگ رمی کنم. بار خداوندا فرجام مناسک حج و تلبیه‌های بلند آن را را با قبول خویش و مهرورزی‌ات بر من رقم زن. ای مهربانترین مهربانان!
همچنین از ایشان دعاهایی در موضوع برطرف شدن ظلم و ستم، شکر خداوندی و همچنین در زمینۀ طلب حاجت روایت شده است. و در انتها صحبت را با جمله‌ای از موعظه‌های آن حضرت به پایان می‌سانیم. -صلواتی عنایت بفرمایید-.
موعظه‌ای از حضرت جواد الائمه -علیه السلام-
در تحف العقول حسن‌بن علی‌بن شُعبه حَرانی در قسمت مواعظ ابو جعفر محمد بن علی الجواد احادیثی را آورده که پندآموز است. مردی به محضر آن بزرگوار آمد و فرمود: مرا موعظه کن. امام فرمودند: «تَوَسَّدِ الصَّبْرَ وَ اعْتَنِقِ الْفَقْرَ وَ ارْفَضِ الشَّهَوَاتِ وَ خَالِفِ الْهَوَى وَ اعْلَمْ أَنَّكَ لَنْ تَخْلُوَ مِنْ عَینِ اللَّهِ فَانْظُرْ كَیفَ تَكُونُ»[۱۰]؛ آن بزرگوار در این سخن به آن شخصی که خدمت حضرت آمد و موعظه خواست، فرمودند: صبر را بالش خود قرار ده؛ با فقر هم آغوش باش؛ شهوت‌ها را از خود دور کن؛ با هوای نفس خود مخالفت کن؛ و بدان که تو از چشم خدایت دور نیستی و آن‌گاه ببین چه سان باید باشی.
این جملات کوتاهِ حضرت، موعظۀ سازنده‌ای برای این شخص بود. ما هم باید از این سخن حکیمانۀ حضرت پند و عبرت بگیریم. امیدواریم که از این بیانات و صحبتی که دربارۀ شخصیت، ادعیه و مواعظ آن حضرت شد، توفیق فرمانبرداری از فرامین آن حضرت را پیدا کنیم. خداوندا! قسمت می‌دهیم به مولود مبارک امشب -شب دهم ماه رجب المرجب که در ادعیۀ ماه رجب نیز به آن اشاره شده، آنجا که می‌خوانیم «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِالْمَوْلُودَيْنِ فِي رَجَبٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الثَّانِي وَ ابْنِهِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَبِ» یعنی خدایا به منزلت و مقام این دو بزرگوار که در این ماه رجب قدم به عرصۀ وجود گذاشتند -یکی امام جواد -علیه السلام- و دوم فرزندش امام هادی -سلام الله علیها– از تو سؤال می‌کنم. در نقلی از مورخین، دوم ماه رجب ولادت فرزند امام جواد، امام هادی -علیه السلام-بود که گذشت و در چنین شبی هم ولادت باسعادت پدر آن حضرت یعنی امام جواد -علیه السلام- است. امیدواریم که در این ماه پر فضیلت از فیوضات چنین ساعات و ایامی محروم نمانیم.