بند ۴۷ـ مراتب توبه

بسم الله الرّحمن الرّحیم

و به نستعین، الحمدلله ربّ العالمین و صلی الله علی محمّد و آله‌الطاهرین

بند ۴۷- فصل دوم – کتاب شریف المطالب السلوکی

مراتب التوبه: مراتب توبه

توسط: استاد معظم حضرت آیت الله کمیلی خراسانی سلمه الله

«وجدت بخط سیّدی و مولای السیّد هاشم الحداد(رض): توبه العوام من الذّنوب، وتوبه الأولیاء من تکوین الخطرات، و توبه الأصفیاء من التنفّر، و توبه الأنبیاء من اضطراب السّر»؛

«در دست خط آقا و سرورم، سید هاشم حداد ـ رضوان اﷲ تعالی علیه ـ چنین یافتم: “توبه‌ی مردم عوام از گناهان است و توبه‌ی اولیاء از شکل گیری خواطر است و توبه‌ی اصفیاء از کدورت دوری و غفلت دل است و توبه ی انبیاء از آشفتگی ضمیر و باطن است”»

شرح درس

امروز فرصت نیست درس را مفصل شرح کنیم فقط اشاره می‌کنیم؛ چون بحث امروز بحث توبه است و توبه در کتاب المطالب السلوکیه یک جا در صفحه ۶۲، مطلب سی و سوم آمده است؛ آن‌جا راجع به تکرار توبه مطلبی را از خودمان گفتیم. از حدیث و قرآن نیست. بلکه از خودمان است که در آنجا آوردیم و یک مقداری از مفاتیح ذکر کردیم. اما مطلب امروز که راجع به توبه می‌خوانیم، همان طور که در این بند از کتاب ذکر کردم، دست خطی از مرحوم سید هاشم حداد رضوان‌الله تعالی علیه بوده که دیدم و به عنوان بیان یک عارف راجع به توبه این‌جا آوردم.

مطلب دیگری که بازهم راجع به توبه در صفحه ۲۲۶، بند ۵۷ از نیمه دوم کتاب است. آنجا اقسام توبه را گفتیم که از مصباح الشریعه و فرموده امام صادق علیه‌السلام است آورده‌ایم. قبل از اینکه بیان مرحوم حداد ]در این بند از کتاب [را بگوییم؛ فرمایش امام صادق علیه‌السلام را می‌خوانیم:

«قال الصادق (علیه السلام):توبه الأنبیاء من اضطراب السّر، و توبه الأولیاء من تکوین الخطرات، و توبه الأصفیاء من التّنفیس، و توبه الخاص من الاشتغال بغیر الله تعالی، و توبه العام من الذنوب»؛[۲]

پیامبران وقتی سِرّشان مضطرب می‌شود و از آن استقرار و آرامش یاد خدایی- آن‌هم بعضی آنات- ]کمی تنزّل می‌کنند[؛ و کمی اضطراب حال به دست بیاید، شروع به توبه کردن می‌کنند. این نوعیت توبه پیامبران است. اما اولیاء الله غیر از پیامبران، برای خودشان توبه خاصی دارند.

«…من تکوین الخطرات»؛ یعنی نقشه‌هایی که از خطورات در دل ‌بسته می شود.

گفتیم که لزومی ندارد این خطورات، خطورات گناه باشد. در شرایط اربعین گفتیم «و لو کان الخاطر محمودا» ممکن است خطورات، خطورات بهشت باشد. مثلا ولی خدا بخواهد درباره بهشت اندیشه و فکر کند؛ زود شروع به توبه کردن می‌کند که از کجا به کجا رفتیم! ما که غرق توحید بودیم. ما را کجا بردند. این هم یک نوع توبه است.

«و توبه الأصفیاء من التنفیس»؛

الأصفیاء یعنی آن‌هایی که صفای دل دارند یک نوع توبه دارند که اینجا در فرموده امام صادق علیه‌السلام گفته‌شده من التنفیس؛ در اینجا تنفیس را به نفس زدن در غیر نفس الهی ترجمه کردیم؛ مثلاً اگر کسی نفَسش بیرون بیاید اما از نفس باشد نه از آن ملکوت، نه از نفَس الهی.

مگر نمی‌گویند که فلان آقا، فلان ولی خدا نفَسش خوب است. این نفَس‌های ما شمرده و حساب‌ شده است. نفس‌ها هم باید برای خدا باشد. اگر یک‌ وقت نفس کشید و این نفس در یاد خدا نبود شروع می‌کند به توبه کردن و ناراحت می‌شود.

«توبه الخاص من الاشتغال بغیر الله تعالی»؛

خواص هم که غیر از انبیاء و اولیاء و اصفیاء و پایین‌تر هستند؛ این‌ها وقتی به غیر خدا مشغول می‌شوند شروع به توبه کردن می‌کنند.

«و توبه العام من الذّنوب»؛ باز پایین‌تر هست یعنی عوام‌الناس، که از گناهان کبیره و صغیره توبه می‌کنند. چون هنوز به آن مراحل بالا نرسیدند.

این فرموده امام صادق علیه‌السلام بود که از بالا به پایین است.

و حال راجع به فرمایش آقای حداد(ره) هم بخوانیم؛ از آن‌جا که این بیانات مرحوم آقای حداد تقریباً برخواسته از همین فرمایش حضرت امام صادق(علیه السلام) است، لذا در اینجا دیگر خیلی شرح نمی‌دهیم؛ فرموده‌اند:

«توبه العوام من الذّنوب…

آن حدیث از بالا به پایین بود، این فرموده آقای حداد که در دست خط ایشان دیدم، از پایین به بالاست. فرمودند:

عوام‌الناس از گناهان ]صغیره و کبیره[توبه می‌کنند.

«و توبه الأولیاء من تکوین الخطرات…

تکوین الخطرات را پیش از این هم در مصباح الشریعه از امام صادق علیه‌السلام گفتیم. ایشان می‌فرمایند اولیاء الله اگر یک نقش خاطری، حتی اگر یک خاطر غیر توحیدی در دلشان بسته شود، زود شروع به توبه کردن می‌کنند، تا آن خاطر نفوذ نکند و نقش نبندد.

«وتوبه الأصفیاء من التّنفر…

آنجا ]در فرمایش امام صادق علیه السلام[فرموده بودند: «من التّنفیس»، این‌جا من التّنفر است. حالا تنفر یعنی چی؟ یعنی یک مقدار غفلت که می‌گیرد، یک مقدار دوری و نفرتی ایجاد می‌کند، برای همان لحظه‌های این نفرت و غفلت، زود شروع به توبه کردن می‌کند. باز هر چه بالاترمی رود، وضعیت و کیفیت توبه بالاتر می‌رود.

پیامبران هم از این که گاهی اوقات سِرّشان، سِرّ یعنی ته دلشان نه این بالای دل؛ اگر در ته…ته…ته دلشان، در انگیزه‌ی خیلی ته دل، یک حالت اضطرابی پیدا بشود، که از آرامش توحیدی که باید در ته ته دل باشد ]دور بشوند، توبه می‌کنند[؛

لذا پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) هم وقتی می‌فرمایند من ۷۰ مرتبه استغفار می‌کنم، ]در واقع[برای این‌جور حالاتی بود که ممکن بود در شبانه‌روز برای ایشان بوجود می‌آمد.

والسلام علیکم جمیعاً و رحمه الله و برکاته

دریافت فایل صوتی

alt

۱- بیانات حضرت استاد آیت الله کمیلی در روز پنجشنبه، مورخ ۲۰شهریور۱۳۹۳؛ مطابق با ۱۵ذی القعده ۱۴۳۵

۲- مصباح الشریعه؛ ص۵۵

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=1032