برشی از کتاب عرفان اهل بیتی

آثار و فواید روزه از کتاب عرفان اهل بیتی

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: وقتی‌ می‌خواهی روزه بگیری، یک روزۀ عرفانی و روزه‌ای با کیفیت اعلا بگیر، نه روزۀ معمولی که مردم می‌گیرند

آثار و فواید روزه

۱٫ سپر آفت‌ها و تعلّقات دنیوی

«قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: قَالَ النَّبِیُّ صل الله علیه و آله الصَّوْمُ جُنَّهٌ مِنْ آفَاتِ الدُّنْیَا وَ حِجَابٌ مِنْ عَذَابِ الْآخِرَهِ»{۱}

امام صادق علیه السلام از قول جدّشان رسول خدا صل الله علیه و آله می‌فرماید: یکی از فواید روزه این است که سپری برای حفظ روزه‌دار است از آفت‌هایی که از ناحیۀ دنیا به انسان می‌رسد. در این‌جا کلمۀ «جُنَّه» آمده است. ما یک «جُنَّه» داریم به ضمّ جیم به معنای سپر، یک «جَنَّه» به فتح جیم به معنای بهشت و «جِنَّه» داریم به کسر جیم که طایفۀ جنّیان هستند. مخاطبان قرآن هم، جنّ و اِنس هستند وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ {۲}

همان ۷۲ ملتی که در اسلام و انسان‌ها هست، در جنّیان هم هست؛ آن‌ها هم شیعه و سنّی دارند، تکالیف شرعی، مثل نماز و روزه دارند؛ همان تکالیفی که برای ما هست، برای آن‌ها هم هست؛ چون آن‌ها موجودات غیرمرئی هستند که قابل رؤیت برای هر کسی نیست، برای خواص قابل رؤیت‌اند و تصرّفات آن‌ها در این عالَم، از بنی‌آدم بیشتراست؛ تصرّفاتی که طایفۀ جنّ دارند، طیّ الارض که هیچ، طیّ السّماء و طیّ البحر هم دارند، ولی ما این قدرت را نداریم. یکی از بزرگان اهل معرفت برای این‌که می‌خواست طیّ الارض را در نظر اهل سیر و سلوک یک امر بسیار پایین و خواری نشان بدهد، می‌گفت این طی الارض خیلی مهم نیست؛ شیطان هم دارد.

اگر‌چیز خوبی بود که می‌خواست ما سیر و سلوکمان را برای کرامت‌های طی الارضی قرار بدهیم، شیطان به این چیزها دست نمی‌یافت، ولی می‌بینیم که آن عفریت جنّی با یک‌چشم به‌هم‌زدن چه کرد. عرشِ بلقیس را از کجا آورد؟ به حضرت سلیمان علیه السلام گفت: من این تخت را تا پلکِ چشمت را روی‌هم نیاوردی می‌آورم؛ یکی گفت از جایت بلند نشده، آن را می‌آورم، آن‌یکی گفت نه، من این پلک چشم، بالا پایین نیامده، می‌آورم. همین کار را هم کرد، رفت آورد. این‌ها چنین قدرتی دارند، ولی ما چنین قدرتی را نداریم، اما خلیفه الله از بنی‌آدم است وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی‏ آدَم‏ {۳} خلیفه الله مسئلۀ مهمی برای انسان‌هاست. گفتیم کلمۀ «جُنَّه» ـ غیر از جَنّه و جِنَّه ـ به معنای سپر است؛ چون روزه، انسان را حفظ می‌کند، مثل آن جنگ‌جو که سپر را در میدان نبرد، روی سینه‌اش بگذارد یا به دستش بگیرد تا بتواند جلوی تیر دشمن را گرفته و خودش را از اصابت تیر حفظ کند، روزه هم چنین حالتی دارد که روزه‌دار را از معصیت‌ها، آفت‌ها و تعلّقات دنیوی حفظ می‌کند.

۲٫ حائلی برای عذاب آخرت

«وَ حِجَابٌ مِنْ عَذَابِ الْآخِرَهِ»؛ فایدۀ دیگر روزه این‌که فاصله و حائلی است که نمی‌گذارد عذاب آخرت به طرف افراد روزه‌دار بیاید؛ چون در تخلّف روزۀ واجب که حتماً عذاب هست؛ یعنی ترکِ روزه یکی از گناهان کبیره است و موجب عذاب می‌شود و کسی که روزه بگیرد، می‌تواند به‌وسیلۀ آن جلوی عذاب اخروی و حتی معاصی دیگر را بگیرد؛ چون روزه به انسان کمک می‌کند که بتواند علاوه بر گناهان شرعی، جلوی گناهان دیگر را بگیرد؛ چون این را می‌دانید که ما سه نوع گناه داریم: گناه شرعی که در رسالۀ احکام بیان‌شده است؛ گناه اخلاقی و رذایل اخلاقی که این‌ها هم یک نوع گناه هستند که در جامع السعادات، معراج السعاده و در کتاب‌های اخلاقی بیان‌ شده است؛

یک نوع گناه بالاتر از این هم داریم و آن گناه عرفانی است که آن‌ها را شما باید در کتاب‌های عرفانی بخوانی، مثل لب اللباب، رسالۀ سیر و سلوک سید بحرالعلوم قدس سرّه یا بعضی از کتاب‌هایی که ما تألیف کردیم؛ گناهان عرفانی را در آن‌جا می‌توانی پیدا کنی که می‌گویند یک لحظه غفلت از یاد خدا برای یک سالک، مثل یک گناه بزرگ و مثل یک کوه است. یک مقدار و یک لحظه غفلت، در نظرش آن‌قدر بزرگ می‌آید و از نمازی که می‌خواند، روزه‌ای که می‌گیرد توبه می‌کند؛ برای این‌که می‌گوید این نماز من، نماز کاملی نبوده که من خواندم، این نماز را نباید این‌طوری تحویل خدا بدهم، باید نمازی که کیفیتش بهتر باشد، بخوانم. لذا از آن نماز قبلی توبه می‌کند؛ این‌جور توبه، توبۀ اصفیاء، توبۀ اولیاء و توبۀ اهل معرفت است. همان‌طوری‌که عرض کردم، غفلت برایشان از معصیت بالاتر است.

۳٫ خویشتن‌داری از شهوات

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: وقتی‌ می‌خواهی روزه بگیری، یک روزۀ عرفانی و روزه‌ای با کیفیت اعلا بگیر، نه روزۀ معمولی که مردم می‌گیرند. «فَإِذَا صُمْتَ فَانْوِ بِصَوْمِکَ کَفَّ النَّفْسِ عَنِ الشَّهَوَاتِ»؛ وقتی روزه می‌گیری نیّت کن که خدایا من این روزه را برای تو می‌گیرم که موفق بشوم و بتوانم از کلیۀ شهوات، کفّ نفس و خویشتن‌داری کنم. در این‌جا کلمۀ «الشّهَوات» دارای الف و لام است که بر عموم دلالت می‌کند؛ یعنی هر چیزی که مصداق شهوت باشد. یک‌وقت فکر نکنی که منظور امام صادق علیه السلام فقط شهوت‌های حرام است؛ شهوت حرام به‌جای خودش؛ چون معلوم است که روزه‌دار دنبال زنا و لواط نمی‌رود، پس سالک روزه‌دار از شهوت‌هایی که حتی اگر مباح باشد، کفّ نفس می‌کند؛ مثلاً ما غذایی بخوریم که بخواهیم از این غذا لذت ببریم. یک‌وقتی غذایی می‌خوری که نورانی است؛ یعنی با بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم‏، با نام خدا و با تفکر در آن نعمت‌هایی که خداوند برای شما آفریده، شروع می‌کنی؛ مثلاً این نان را ببینی که اصلش دانۀ گندمی بوده بعد چه‌جوری زیرخاک رفته، بعد آبیاری شده، بعد کجاها رفته تا این‌که یک نانی شده است و شما آن را آماده بر می‌داری می‌خوری. این فکر کردنِ سالک که چگونه غذا می‌خورد، با کسی که اصلاً در این عالم نیست و نه نام خدا می‌گوید، نه حواسش هست و نه این‌که غذا را برای عبادت می‌خورد، بلکه فقط برای شکم و شهوت شکم می‌خورد، فرق می‌کند؛ بنابراین همین‌طوری که نماز عارف و سالک فرق می‌کند، غذای سالک، خواب و کارهای سالک هم فرق می‌کند؛ همۀ کارهایش فرق می‌کند، کارهایش از یک نوع دیگر و از قماش دیگری است.

۴٫ بریدن گام‌های شیطان

«وَ قَطْعَ الْهِمَّهِ عَنْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ»؛ نیّت کن که بتوانی با روزه، اهتمام حرکت خود را به‌سوی گام‌های شیطانی قطع کنی. بالأخره شیطان همراه ماست و دست از ما بر نمی‌دارد چنان‌که خداوند از قول شیطان می‌گوید: فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعین‏؛{۴} به عزت خدا قسم‌خورده که ما را اغوا کند، ما را فریب بدهد. آن‌وقت چگونه می‌خواهد از ما دست بردارد؟

وقتی روایت می‌گوید که «یَجْرِی مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرَى‏ الدَّم‏» {۵} خون در رگ‌های شما چگونه جریان دارد، وسوسه و نفوذ شیطان هم در ما این‌گونه است. این‌یک واقعیت و حقیقت است، ولی بعضی‌ها تأویل می‌کنند که به آن‌ها کاری نداریم؛ بعضی‌ها هم می‌گویند که میکروب، شیطان است؛ نمی‌خواهند اعتراف کنند که شیطان هم موجودی مثل انسان است، یک موجود زنده و جانداری است که جانش از جان ما قوی‌تر است و می‌تواند در همه‌جا نفوذ کند. آن‌ها هم مثل ما زاد و ولد دارند. چرا می‌گویند اگر «بسم‌الله» نگویی، می‌آیند در هر کار و برنامه‌ای شریک می‌شوند، حتی در مسئلۀ تولید فرزند هم دارد که قرآن می‌گوید: وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ{۶} تو ای شیطان می‌توانی حتی در فرزند، سراغ انسان‌ها بروی؛ یعنی آن مردی که می‌خواهد با زنش آمیزش کند، آن‌جا هم باید بسم‌الله بگوید که آن نطفه به شیطان مخلوط نشود؛ لذا بعضی‌ها که آداب جماع را رعایت نمی‌کنند، می‌بینیم که بچه‌هایشان به شکل دیگری در می‌آیند.

۵٫ کم خوری

«وَ أَنْزِلْ نَفْسَکَ مَنْزِلَهَ الْمَرْضَى»؛ وقتی روزه می‌گیری، روزۀ مریض بگیر. «لَا تَشْتَهِی طَعَاماً وَ لَا شَرَاباً»؛ دیده‌ای که مریض در حال بیماری و مرض هر غذایی را حتی چلو کباب هم باشد نمی‌خورد؛ زیرا اشتها ندارد، اصلاً بوی غذا را نمی‌تواند درست استشمام کند. حضرت می‌فرماید: شما هم وقتی روزه می‌گیری خودت را در کم خوری به منزلۀ مریض در بیاور.

پرخوری حرفی است که همۀ عارفان و عالمان اخلاقی اجماع دارند که برای انسان، یک بیماری اخلاقی بسیار بدی است؛ چون انسان را از خدا دور می‌کند. پس باید خوراک‌مان هم مثل یک مریض باشد. کم‌خوری را آن‌قدر تمرین کنیم که به‌منزلۀ مریض در بیاییم. البته این را هم بیان کنم که بعضی‌ها در این مسائل اخلاقی افراط کرده و خودشان را مریض می‌کنند که این هم درست نیست. یک‌وقت می‌بینی بدنی هست که احتیاج به تقویت غذایی دارد یا در ماه رمضان برای مریض داریم که نباید روزه بگیرد که خوردن در این مواقع استثناء شده است؛ چرا که ما در احکام الهی مستثنیات داریم. «مُتَوَقِّعاً فِی کُلِّ لَحْظَهٍ شِفَاکَ مِنْ مَرَضِ الذُّنُوبِ»؛ وقتی روزه می‌گیری، چنین حالی داشته باش که با روزه، تضرّع و انقطاع به سوی خدا، امید و انتظار این را داشته باش که بتوانی از بیماری گناهان شفا پیدا کنی.

۶٫ تطهیر باطن

«وَ طَهِّرْ بَاطِنَکَ مِنْ کُلِّ کَذِبٍ وَ کَدِرٍ وَ غَفْلَهٍ وَ ظُلْمَهٍ یَقْطَعُکَ عَنْ مَعْنَى الْإِخْلَاصِ لِوَجْهِ اللَّهِ تَعَالَى»؛ هم‌چنین به‌وسیلۀ روزه، باطن خودت را از هر کدورت اخلاقی، غفلت، ظلمت و تاریکی نفس تطهیر کن که همۀ این‌ها سبب می‌شود تا نتوانی اخلاص را به‌صورت کامل برای خدا انجام دهی.

پی نوشت:

۱- مصباح الشریعه

۲- من جنّ و انس را نیافریدم جز براى این‌که عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند). ذاریات (۵۱)، آیۀ ۵۶٫

۳- ما آدمی‌زادگان را گرامى داشتیم‏. اسراء (۱۷)، آیۀ ۷۰٫

۴- گفت: به عزّتت سوگند، همۀ آنان را گمراه خواهم کرد. ص (۳۸)، آیۀ ۸۲٫

۵- کلینی، الکافی، ج ۸، ص ۱۱۳٫

۶- و در ثروت و فرزندانشان شرکت جوى‏. اسراء (۱۷)، آیۀ ۶۴٫

منبع: کتاب عرفان اهل بیتی در شرح «مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه»، فصل بیستم: روزه– از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=31756