برشی از کتاب عرفان اهل بیتی

موانع صفا و خلوص

سالک خودش را به ظواهر دنيایی، به لباس، طعام، خانه و مسكن، مال، رفيق، عِزّ و موقعيّت، وقار و سنگينی‌های ساختگی و معيشت‌های زودگذر مشغول نکند. اگر انسان سالک به اين چيزها توجه نكرد و به‌اندازۀ كفاف از اين دنيا برداشت، آن‌وقت می‌تواند خودش را از تكلّف رهایی بدهد؛

موانع صفا و خلوص

قال الصادق علیه السلام «وَ لَا تَشْتَغِلْ بِلِبَاسٍ آخِرُهُ الْبِلَاءُ وَ طَعَامٍ آخِرُهُ الْخَلَاءُ وَ دَارٍ آخِرُهَا الْخَرَابُ»{۱}

بعد از این‌که امام صادق علیه السلام تکلّف را برای ما کاملاً جا انداخته و روشن کردند و در مقابل آن، طبیعت ایمان را فرمودند که چگونه است و این‌که ما باید در ابواب الهی، باصفا و بامحبت وارد بشویم و دستورات دینی را اجرا کنیم، در پایان مبحث تکلّف، موانع صفا و خلوص و عوامل تکلّف را بیان می‌کند.

اگر ما این موانع را از سر راه برداریم، آن خلوص، محبّت و عشق در دل ما می‌آیند، ولی تا وقتی این موانع و امور مزاحم باشد، از متکلّفان خواهیم بود، نه از انسان‌های مطیع و محبّ.

این موانع، هشت مورد هستند که حضرت علیه السلام در پایان مبحث، مطرح می‌کنند و می‌گویند این‌ها را باید درست کنی تا به سرمنزل صفا و عدم تکلّف برسی:

۱٫ لباس

«وَ لَا تَشْتَغِلْ بِلِبَاسٍ آخِرُهُ الْبِلَاءُ»؛ با ظاهر خودت این‌قدر ور نرو! این‌قدر خودت را مشغول ظواهر دنیوی نکن که از آن اصل واقع بمانی. «وَ لَا تَشْتَغِلْ بِلِبَاسٍ آخِرُهُ الْبِلَاءُ»؛ این‌جا «بِلاء» به کسر باء است، نه «بَلاء» به فتح باء؛ چون مفهوم «بَلاء» به فتح باء معلوم است؛ یعنی گرفتاری‌هایی که برای انسان پیش می‌آید، ولی معنای «بِلاء» به کسر باء، پوسیدن و از بین رفتن است.

می‌فرماید: با ظاهر خودت این‌قدر ور نرو! این‌قدر خودت را مشغول ظواهر دنیوی نکن تا از آن واقع عقب بمانی. این‌قدر با این لباس بالا نرو، این‌قدر به لباس روی این تن افتخار نکن یا این‌که هر روز یک دست لباس برای خودت درست کنی و …؛ چون «آخِرُهُ الْبِلَاءُ»؛ برای این‌که این لباس روزی از بین می‌رود، پوسیده و کهنه می‌شود؛ آیا ارزش دارد که آدم به این لباس افتخار کند و خودش را دائماً به این مسائل ظاهری مشغول کند؟ وقتی انسان به ظواهر دنیوی مشغول باشد، از آن مسائل باطنی و واقعی عقب می‌ماند.

۲٫ طعام

«وَ طَعَامٍ آخِرُهُ الْخَلَاءُ»؛ روی طعام هم فکر کن؛ این‌قدر به مسائل غذایی و طعامی اهمیّت می‌دهی که باید چه جور و چه طور باشد. «آخِرُهُ الْخَلَاءُ»؛ آخرش باید به بیت الخلاء بروی و همۀ آن‌ها را که خوردی، خارج کنی و از خودت بیرون کنی. همۀ آن‌هایی که خوردی، آخرش تبدیل به مدفوع و بول می‌شود. اگر این‌گونه است، پس چرا شما به طعام چسبیدی و خدای طعام را فراموش کردی، به لباس می‌چسبی و خدای لباس را فراموش می‌کنی؟

۳٫ مسکن

«وَ دَارٍ آخِرُهَا الْخَرَابُ»؛ یا این‌که بخواهی به مسکنی اهمیت بدهی که آخرش خراب می‌شود. آیا مسکن، شایستگی این‌همه اهمیت را دارد یا آن مسئله‌ای که شما با آن روبه‌رو هستی و همه‌جا باید جواب‌گو باشی؟

۴٫ اموال

«وَ مَالٍ آخِرُهُ الْمِیرَاثُ»؛ یا بخواهی به اموال بچسبی و خدا را فراموش کنی، آن‌هم درست نیست؛ همین تعلّقات دنیوی سبب می‌شود که اگر به شما بگویند فلان عبادت را انجام بده، شما انجام می‌دهی، ولی از روی تکلّف انجام می‌دهی. اموال را هم آخرش باید بگذاری بروی و وارث‌ها بیایند آن مال را تصرّف بکنند.

۵٫ دوستان

«وَ إِخْوَانٍ آخِرُهُمُ الْفِرَاقُ»؛ اگر بخواهی برای خودت، دوستان و رفقایی داشته باشی و رفیق‌بازی کنی، این‌ها را هم باید بگذاری و بروی.

۶٫ موقعیّت اجتماعی

«وَ عِزٍّ آخِرُهُ الذُّلُّ»؛ هرکس به موقعّیت اجتماعی خودش افتخار کند، آخرش ذلّت است؛ بالأخره آدم روزی بازنشسته شده، در خانه می‌نشیند و از دنیا می‌رود و باید برود و در قبرستان، خاک شود.

۷٫ وقار و سنگینی

«وَ وَقَارٍ آخِرُهُ الْجَفَاءُ»؛ اگر بخواهی به وقار و سنگینی، دل ببندی که ما در جامعه یک وزنه‌ای هستیم، ما هم یک‌کاره‌ای هستیم، آخرش این سنگینی و وقار ساختگی از بین خواهد رفت و همان مردم که شما را بالا بردند، همان مردم می‌آیند و با شما جفاکاری می‌کنند. جفاکاری عاقبت همۀ آن‌هایی است که تکیه‌گاه‌شان خدا نیست، مردم است. این مردم یک روز آدم را بالا می‌برند، یک روز هم به زمین می‌زنند؛ پس به این وقار هم نمی‌شود توجه و اعتماد کرد.

۸٫ عیش و حسرت

«وَ عَیْشٍ آخِرُهُ الْحَسْرَه»؛ هم‌چنین بخواهی به عیش و لذّتی اکتفا کنی که آخرش حسرت است. بالأخره این‌ها از بین می‌رود و حسرت می‌خوری که چرا من به دنبال چیزهایی که ماندنی است نرفتم؟ این‌ها که رفتنی بود، چرا به دنبال آن محبوبِ واقعی – خدا – نرفتم که آن محبّت واقعی را پیدا کنم و به این‌ها دل نبندم؟ خدا شایستگی محبّت داشت. باید خودم را به خدا و به آن چیزی که برای بعد از مُردنم می‌ماند، مشغول می‌کردم و دیگر چنین حسرتی به دردش نخواهد آمد.

منظور حضرت علیه السلام از کلمات مطرح شده این است که این‌ها صفای باطنی انسان را به هم می‌زنند. در موقعی که شما می‌خواهی عبادت کنی و کارهای خدایی انجام بدهی، اگر صفای باطن نباشد، باید از روی مشقّت و تکلّف انجام بدهی. مشقّت و تکلّف را هم گفتیم که نوعی نِفاق است. پس باید انسان خودش را از تکلّف خلاص کند و برای این‌که خودش را از تکلّف خلاص کند، باید راه را هموار کند.

راه را چگونه هموار کنیم؟ این‌که سالک خودش را به ظواهر دنیایی، به لباس، طعام، خانه و مسکن، مال، رفیق، عِزّ و موقعیّت، وقار و سنگینی‌های ساختگی و معیشت‌های زودگذر مشغول نکند. اگر انسان سالک به این چیزها توجه نکرد و به‌اندازۀ کفاف از این دنیا برداشت، آن‌وقت می‌تواند خودش را از تکلّف رهایی بدهد؛ چون تکلّف همان‌طور که توضیح دادیم، حکایت از نفاق می‌کند و این نفاق و دورویی را باید انسان از ریشه بِکَند. چه وقت می‌تواند نفاق را از ریشه بِکَند؟ وقتی‌که در راه اخلاص و محبّت الهی قدم بردارد.

پی نوشت:

۱- مصباح الشریعه

منبع: کتاب عرفان اهل بیتی در شرح «مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه»، فصل سی و پنجم: اهل تکلف– از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=31482