برشی از کتاب اخلاق اهل بیتی

رجوع به خداوند در همه حال

بخشی اصلی مشکل ما همین است که صادقانه پیش خدا نمی‌رویم و دلمان جاهای دیگر است، فقط با لقلقه زبان، خدا خدا می‌کنیم. اگر امیدمان از جاهای دیگر قطع شود و واقعاً صادقانه به درگاه خداوند رجوع کنیم، حاجت‌هایمان برآورده خواهد شد.

رجوع به خداوند در همه حال

امام سجاد علیه السلام در دعای مکارم الاخلاق می فرماید «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی أَصُولُ بِکَ عِنْدَ الضَّرُورَهِ؛ خدایا! در‌ موقعى که‌ ضرورت ایجاب مى‌ کند تا حرکتى سریع ‌و‌ جدى داشته باشم، مرا به‌ گونه‌ای‌ قرار ده‌ که‌ فقط از‌ تو‌ مدد ‌و‌ کمک بخواهم.» مراد از این فقره آن است که به هنگام اضطرار و ضرورت، توجه‌مان را فقط و فقط به خدا منصرف سازیم.

در قرآن کریم هم تأکید شده است که در تنگناه‌های شدید فقط خداوند فریادرس است: أَمَّنْ یجیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یکْشِفُ السُّوء؛ (آیا آن شریکان بهترند) یا کسى که (دعاى) شخص گرفتار را هنگامى که او را مى‏خواند، پاسخ مى‏دهد و آسیب و گرفتاریش را برطرف مى‏سازد.{۲}

خداوند در آیۀ دیگر، شرایط اضطرار و ویژگی افراد را بیان نموده است: وَإِذَا غَشِیهُمْ مَوْجٌ کَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ ۚ وَمَا یجْحَدُ بِآیاتِنَا إِلَّا کُلُّ خَتَّارٍ کَفُورٍ؛ و هنگامی‌که (در سفر دریا) موجی همچون ابرها آنان را بپوشاند (و بالا رود و بالای سرشان قرار گیرد)، خدا را با اخلاص می‌خوانند، اما وقتی آن‌ها را به خشکی رساند و نجات داد، بعضی راه اعتدال را پیش می‌گیرند (و به ایمان خود وفادار می‌مانند، در حالی که بعضی دیگر فراموش کرده راه کفر پیش می‌گیرند)، ولی آیات ما را هیچ کس جز پیمان‌شکنان ناسپاس انکار نمی‌کنند{۳}

مشکل بیشتر افراد، همان چیزی است که قسمت دوم آیه بیان می‌نماید. بیشتر افراد بعد از آن‌که گرفتاریشان بر طرف شد، دوباره خداوند را فراموش می‌نمایند. امام حسن عسکری علیه السلام در تفسیر کلمه اللّه، انقطاع کامل از غیر خدا را برجسته نموده است: «اَللَّهُ‏ هُوَ الَّذِی‏ یتَأَلَّهُ‏ إِلَیهِ‏ عِنْدَ الْحَوَائِجِ‏ وَ الشَّدَائِدِ کُلُ‏ مَخْلُوقٍ‏ عِنْدَ انْقِطَاعِ الرَّجَاءِ مِنْ کُلِّ مَنْ هُوَ دُونَهُ وَ تَقَطُّعِ الْأَسْبَابِ مِنْ جَمِیعِ مَا سِوَاه؛ خداوند، کسى است که هر مخلوقى، در نیازها و سختى‌ها و به هنگام قطع امید از همه افراد و وسیله‌هاى غیر از او، بدو روى مى‌آورند.{۴}

«وَ أَسْأَلُکَ عِنْدَ الْحَاجَهِ؛ خدایا! آن‌چنانم قرار ده‌ که‌ قضاى حوایجم را‌ تنها از‌ تو‌ درخواست کنم.» مراد از این فقره، درک و فهم این سؤال است که ما حاجت و خواسته خود را به کجا ببریم و از چه کسی بخواهیم؟ امام سجاد علیه السلام می‌فرماید: باید سؤال و حاجت خود را فقط به درگاه خداوند ببرید.

ناله و زاری فقط برای خداوند

«وَ أَتَضَرَّعُ إِلَیکَ عِنْدَ الْمَسْکَنَهِ؛ خدایا! چنان باشم که‌ در‌ موقع درماندگی ‌و‌ فقر به‌ پیشگاه تو‌ زارى کنم ‌و‌ حل مشکلم را‌ از‌ تو‌ بخواهم.» مراد از این فقره آن است که وقتی ما بی‌چاره می‌شویم، به خانه چه کسی برویم و کجا تضرع کنیم تا این بی‌چارگی ما بر طرف شود؟ این‌جا هم دستور آن است که باید فقط به خدا مراجعه کنیم.

در بخش اول این فراز، سه مطلب مطرح شد:

۱- توجه کردن و پناه بردن به خدا به هنگام ضرورت‌ها؛

۲- حاجت‌ها را پیش خدا بردن و از او سؤال کردن؛

۳- به هنگام بی‌چارگی و مسکنت دست تضرع و ناله به درگاه او بلند کردن.

در بخش دوم این فراز، سه مطلب دیگر بیان شد که این‌ها ضدّ سه مطلب قبلی است و به ما هشدار می‌دهد:

۱- به هنگام اضطرار به سراغ غیر خدا نرویم و از بندگان خدا کمک نجوییم؛

۲- به هنگام حاجت، از بندگان خداوند درخواست نکنیم؛

۳- به درب خانه بندگان خدا، تضرع نکنیم.

چرایی عدم رجوع به غیر خداوند

امام سجاد علیه السلام در قبال این سؤال که چرا به غیر خداوند مراجعه نکنیم، پاسخ می‌دهد که مراجعه استقلالی به غیر خداوند، سه پیامد دارد: «فَأَسْتَحِقَّ بِذَلِکَ خِذْلَانَکَ وَ مَنْعَکَ وَ إِعْرَاضَکَ، یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ ؛ خدایا! مراجعه به غیر تو، مستوجب خذلان و قهر و اعراض تو و منع از لطف و احسانت خواهد شد. ای مهربان‌ترین مهربانان.»

پیامدهای رجوع به غیر خداوند

پیامد اول مراجعه به غیر خداوند، خذلان است. مصداق بارز خذلان آن است که خداوند، امورات ما را به خود ما واگذار نماید. پیامد دوم مراجعه به غیر خداوند، منع است. پیامد سوم مراجعه به غیر خداوند، اعراض الهی است. آیا شایسته است که ما از خداوند چنان اعراض کنیم تا خداوند نیز این‌کارها را در حق ما انجام دهد؟

پی نوشت:

۱- صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق

۲- نمل (۲۷)، آیه ۶۲٫

۳- لقمان (۳۱)، آیه ۳۲٫

۴- ابن بابویه، توحید، ص ۲۳۱٫

منبع: کتاب اخلاق اهل‌بیتی در شرح «دعای مکارم الاخلاق»، فراز دوازدهم: محوریّت معبود در تمام حالات – از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=31517