دستورالعمل امام صادق(ع) به اراده کنندگان سیر و سلوک الی الله

حدیث عنوان بصری

آقای قاضی برای گذشتن از نفس اماره و خواهش های مادی و طبعی و شهوی و غضبی که غالباً از کینه و حرص و شهوت و غضب و زیاده روی در تلذذات بر می خیزد، روایت عنوان بصری را دستور می دادند به شاگردان و تلامذه و مریدان سیر و سلوک إلی الله، تا آن را بنویسند و بدان عمل کنند.

آیت الله سید محمد حسین حسینی طهرانی در کتاب روح مجرد می فرمایند: « آقای قاضی برای گذشتن از نفس اماره و خواهش های مادی و طبعی و شهوی و غضبی که غالباً از کینه و حرص و شهوت و غضب و زیاده روی در تلذذات بر می خیزد، روایت عنوان بصری را دستور می دادند به شاگردان و تلامذه و مریدان سیر و سلوک إلی الله، تا آن را بنویسند و بدان عمل کنند. یعنی یک دستور اساسی و مهم عمل طبق مضمون این روایت بود. و علاوه بر این می فرموده اند:باید آن را در جیب خود داشته باشید و هفته ای یکی دو بار آن را مطالعه نمایید.»

متن فارسی حدیث عنوان بصری

*عنوان بصری، پیرمردی فرتوت بود که عمرش نود و چهار سال میگذشت.

او گفت: حال من اینطور بود که به نزد مالک بن انس رفت وآمد داشتم. چون جعفر صادق (علیه السلام) به مدینه آمد، من به نزد او رفت آمد کردم، و دوست داشتم همان طوریکه از مالک تحصیل علم کردهام، از او نیز تحصیل علم نمایم، پس روزی آن حضرت به من گفت: من مردی هستم مورد طلب دستگاه حکومتی (آزاد نیستم و وقتم در اختیار خودم نیست، و جاسوسان و مفتشان مرا مورد نظر و تحت مراقبت دارند.) و علاوه بر این، من در هر ساعت از ساعات شبانه روز، اوراد و اذکاری دارم که بدانها مشغولم، تو مرا از وردم و ذکرم باز مدار! و علومت را که میخواهی، از مالک بگیر و در نزد او رفت و آمد داشته باش، همچنانکه سابقاً حالت اینطور بود که به سوی وی رفتوآمد داشتی. پس من از این جریان غمگین گشتم و از نزد وی بیرون شدم، و با خود گفتم: اگر حضرت در من مقدار خیری جزئی را هم تفرس مینمود، هر آینه مرا از رفتوآمد به سوی خودش، و تحصیل علم از محضرش منع و طرد نمیکرد!

پس داخل مسجد رسول الله (ص) شدم و بر آن حضرت سلام کردم. سپس فردای آن روز به سوی روضه برگشتم و در آنجا دو رکعت نماز گزاردم و عرض کردم: ای خدا! ای خدا! من از تو میخواهم تا قلب (امام) جعفر صادق (ع) را به من متمایل فرمائی، و از علمش به مقدار روزی من نمائی تا بتوانم بدان، بسوی راه مستقیم و استوارت راه یابم! و با حال اندوه و غصه به خانهام بازگشتم، و به جهت آنکه دلم از محبت (امام) جعفر (ع) اشراب گردیده بود، دیگر نزد مالک بن انس نرفتم، بنابراین از منزلم خارج نشدم مگر برای نماز واجب (که باید در مسجد با امام جماعت به جای آورم) تا به جائی که صبرم تمام شد. در این حال که سینهام گرفته بود و حوصلهام به پایان رسیده بود نعلین خود را پوشیدم و ردای خود را بر دوش افکندم و قصد زیارت و دیدار (امام جعفر صادق (ع)) را کردم، و این هنگامی بود که نماز عصر را بجا آورده بودم، پس چون به در خانه حضرت رسیدم، اذن دخول خواستم برای زیارت و دیدار آن حضرت، در این حال خادم حضرت بیرون آمد و گفت: چه حاجت داری؟! گفتم: سلام کنم بر شریف، خادم گفت: او در محل نماز خویش به نماز ایستاده است،

پس من مقابل در منزل حضرت نشستم، در این حال فقط به مقدار مختصری درنگ نمودم که آمد و گفت: به درون بیا، تو بر برکت خداوندی (که به تو عنایت کند)، من داخل شدم و بر حضرت سلام نمودم؛ حضرت سلام مرا پاسخ گفتند و فرمودند: ((بنشین! خداوندت بیامرزد!)) پس من نشستم، و حضرت قدری به حال تفکر سر به زیر انداختند و سپس سر خود را بلند نموده و فرمودند: کنیهات چیست؟! گفتم: ابوعبدالله! حضرت فرمودند: ((خداوند کنیهات را ثابت گرداند و تو را موفق بدارد ای ابو عبدالله! حاجتت چیست؟!)) من در این لحظه با خود گفتم: اگر برای من از این دیدار و سلامی که عرض کردم غیر از همین دعای حضرت هیچ چیز دیگری نباشد، هر آینه بسیار است، سپس حضرت سر خود را بلند و فرمود ((چه میخواهی؟)) عرض کردم: از خداوند مسئلت نمودم تا دلت را بر من منعطف فرماید، و از علمت به من روزی کند، امید دارم که آنچه را که درباره حضرت شریف تو درخواست نمودهام، به من عنایت نماید،

حضرت فرمود ((ای ابا عبدالله! علم به آموختن نیست، علم فقط نوری است که در دل کسی که خداوند تبارک و تعالی اراده هدایت او را نموده است واقع میشود، پس اگر علم میخواهی، باید در اولین مرحله در نزد خودت حقیقت عبودیت را بطلبی؛ و به واسطه عمل کردن به علم، طالب علم باشی، و از خداوند بپرسی و استفهام نمائی تا خدایت ترا جواب دهد و بفهماند.)) گفتم: ای شریف! فرمود: ((بگو ابا عبدالله!))

گفتم: ای ابا عبدالله! حقیقت عبودیت کدام است؟ فرمود: ((سه چیز است: اینکه بنده خدا برای خودش درباره آنچه را که خدا به وی سپرده است ملکیتی نبیند؛ چرا که بندگان دارای ملک نمیباشند، همه اموال را مال خدا میبینند؛ و در آنجائیکه خداوند ایشان را امر نموده است که بنهند، میگذارند؛ و اینکه بنده خدا برای خودش مصلحت اندیشی و تدبیر نکند، و تمام مشغولیاتش در آن منحصر شود که خداوند او را بدان امر نموده است و یا از آن نهی فرموده است، بنابراین اگر بنده خدا برای خودش ملکیتی را در آنچه که خدا به او سپرده است نبیند، انفاق نمودن در آنچه خداوند تعالی امر کرده است بر او آسان میشود، و چون بنده خدا تدبیر امور خود را به مدبرش بسپارد، مصائب و مشکلات دنیا بر وی آسان میگردد، و زمانی که اشتغال ورزد به آنچه را که خداوند به وی امر کرده و نهی نموده است، دیگر فراغتی از آن دو امر نمییابد، تا مجال و فرصتی برای خودنمائی و فخریه نمودن بامردم پیدا نماید.

پس چون خداوند، بنده خود را به این سه چیز گرامی بدارد، دنیا و ابلیس و خلایق بر وی سهل و آسان میگردد، و دنبال دنیا به جهت زیاده اندوزی و فخریه و مباهات با مردم نمیرود، و آنچه را که از جاه و جلال و منصب و مال در دست مردم مینگرد، آنها را به جهت عزت و علو درجه خویش طلب نمینماید، و روزهای خود را به بطالت و بیهوده رها نمیکند، و اینست اولین پله از نردبان تقوی. خداوند تبارک و تعالی میفرماید: ((آن سرای آخرت را ما قرار میدهیم برای کسانیکه در زمین اراده بلند منشی ندارند، و دنبال فساد نمیگردند، و تمام مراتب پیروزی و سعادت در پایان کار، انحصارا برای مردمان با تقوا است.))

گفتم: ای ابا عبدالله! به من سفارش و توصیهای فرما! گفت: ((من تو را به نه چیز سفارش مینمایم؛ زیرا که آنها سفارش و وصیت من است به ارائهکنندگان و پویندگان راه خداوند تعالی و از خداوند مسالت مینمایم تا ترا در عمل به آنها توفیق مرحمت فرماید. سه تا از آن نه امر درباره تربیت و تادیب نفس است، و سه تا از آنها درباره حلم و بردباری است و سه تا از آنها درباره علم و دانش است. پس ای عنوان! آنها را به خاطر بسپار، و مبادا در عمل به آنها از تو سستی و تکاهل سر زند!)) عنوان گفت: من دلم و اندیشهام را فارغ و خالی نمودم تا آنچه را که حضرت میفرماید بگیرم و اخذ کنم و بدان عمل نمایم.

پس حضرت فرمودند: «اما آن چیزهایی که راجع به تادیب نفس است آنکه: مبادا چیزی را بخوری که بدان اشتها نداری، چرا که در انسان ایجاد حماقت و نادانی میکند، و چیزی مخور مگر آنگاه که گرسنه باشی، و چون خواستی چیزی بخوری از حلال بخور و نام خدا را ببر و به خاطر آور حدیث رسول اکرم (ص) را که فرمود: «هیچ وقت آدمی ظرفی ر ابدتر از شکمش پر نکرده است»؛ بنابراین اگر به قدری گرسنه شدی که ناچار از تناول غذا گردید، پس به مقدار ثلث شکم خود را برای طعامش بگذارد و ثلث آن را برای آبش و ثلث آن را برای نفسش

و اما آن سه چیزی که راجع به بردباری و صبر است: پس کسی که به تو بگوید: اگر یک کلمه بگوئی ده تا میشنوی، به او بگو: اگر ده کلمه بگوئی یکی هم نمیشنوی!و کسی که تو را شتم وسب کند و ناسزا گوید، به وی بگو: اگر در آنچه میگوئی راست میگوئی، من از خدا میخواهم تا از من درگذرد، و اگر در آنچه میگوئی دروغ میگوئی، پس من از خدا میخواهم تا از تو درگذرد. و اگر کسی تو را بیم دهد که به تو فحش خواهم داد و ناسزا خواهم گفت، به او مژده بده که من درباره تو خیرخواه میباشم و مراعات تو را مینمایم.

و اما آن سه چیزی که راجع به علم است: پس، از علما بپرس آنچه را که نمیدانی، و مبادا چیزی را از آنها بپرسی تا ایشان را به لغزش افکنی و برای آزمایش و امتحان بپرسی! و مبادا که از روی رای خودت به کاری دست زنی، و در جمیع اموری که راهی به احتیاط و محافظت از وقوع در خلاف امر داری، احتیاط را پیشه خود ساز و از فتوا دادن بپرهیز، همان طوری که از شیر درنده فرار میکنی! و گردن خود را جسر و پل عبور برای مردم قرار نده!

ای ابا عبدالله! دیگر برخیز از نزد من! چرا که تحقبقاً برای تو خیرخواهی کردم، و ذکر و ورد مرا بر من فاسد مکن، زیرا که من مردی هستم که روی گذشت عمر و ساعات زندگی حساب دارم، و نگرانم از آنکه مقداری از آن بیهوده تلف شود. و السلام علی من اتبع الهدی.»

* برگرفته از کتاب روح مجرد تالیف علامه سیدمحمدحسین طهرانی

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=724