برشی از کتاب اخلاق اهل بیتی

آفات زبان و راه‌های درمان آن

صاحب معراج السعاده یکی از راه‌های استقرار یافتن محبت خدا در دل را شمردن ‌الطاف و نعمت‌های دانسته و یادآور شده که اگر این کار را انجام دهید، متوجه می‌شوید که خداوند چقدر به شما مهربان بوده و شما غافل

آفات زبان و راه‌های درمان آن

«اللَّهُمَّ اجْعَلْ مَا یلْقِی الشَّیطَانُ فِی رُوعِی مِنَ التَّمَنِّی وَ التَّظَنِّی وَ الْحَسَدِ ذِکْراً لِعَظَمَتِکَ، وَ تَفَکُّراً فِی قُدْرَتِکَ، وَ تَدْبِیراً عَلَى عَدُوِّکَ، وَ مَا أَجْرَى عَلَى لِسَانِی مِنْ لَفْظَهِ فُحْشٍ أَوْ هُجْرٍ أَوْ شَتْمِ عِرْضٍ أَوْ شَهَادَهِ بَاطِلٍ أَوِ اغْتِیابِ مُؤْمِنٍ غَائِبٍ أَوْ سَبِّ حَاضِرٍوَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ نُطْقاً بِالْحَمْدِ لَکَ، وَ إِغْرَاقاً فِی الثَّنَاءِ عَلَیکَ، وَ ذَهَاباً فِی تَمْجِیدِکَ، وَ شُکْراً لِنِعْمَتِکَ، وَ اعْتِرَافاً بِإِحْسَانِکَ، وَ إِحْصَاءً لِمِنَنِکَ؛{۱}

اى خداوند! هر‌ آرزو ‌و‌ گمان ‌و‌ حسد که‌ اهریمن در‌ دل من‌ افکند تو‌ ‌آن را‌ به‌ ذکر عظمتت ‌و‌ تفکر در‌ قدرتت ‌و‌ تدبیر بر‌ ضد دشمنت بدل نما. هر‌ ناسزا ‌و‌ لغو ‌و‌ دشنام در‌ آبرو، یا‌ شهادت باطل، یا‌ غیبت مومن غایب یا‌ ناسزا به‌ حاضر ‌و‌ از‌ اینگونه که‌ اهریمن بر‌ زبان من‌ مى افکند تو‌ ‌آن را‌ به‌ حمد ‌و‌ سپاس خود ‌و‌ افزونى در‌ ثناى خود ‌و‌ بیان مجد ‌و‌ عظمت خود ‌و‌ سپاس نعمت خود ‌و‌ اعتراف به‌ احسان خود ‌و‌ شمارش نعم خود بدل فرماى.»

امام سجاد علیه السلام در این فراز از دعای مکارم الاخلاق، ظرافت‌های زیادی را به کار برده است. در قسمت اول که سه مشکل و درد ذکر شده است، به دنبال آن، سه مورد علاج آن ‌هم یادآوری شده است. در قسمت دوم، آن‌جا که شیطان از طریق معصیت‌های زبانی نفوذ می‌کند، شش مورد را ذکر نموده است. در مقابل این شش مورد القائات شیطانی، شش مورد القائات رحمانی را نیز ذکر می‌نماید.

«اَللَّهُمَّ اجْعَلْ مَا یُلْقِی الشَّیْطَانُ فِی رُوعِی»؛ روع همان درون انسان است. خیال، عقل، فکر و قلب در درون قرار دارد و شیطان در همه این‌ها نفوذ دارد و وارد می‌شود.

امام سجاد علیه السلام در ادامه این فراز، شش آفت و معصیت را برای زبان نقل می‌نماید: «وَمَا أَجْرَى عَلَى لِسَانِی»؛ ضمیر «أَجْرَى» به شیطان برمی‌گرد. همان طوری که شیطان در درون نفوذ دارد، در زبان انسان‌ نیز می‌تواند نفوذ داشته باشد. مراد از «مِنْ لَفْظَهِ فُحْشٍ» آن است که انسان زبانش را به فحش و بدگویی و ناسزاگویی باز کند.

مراد از «هُجْرٍ»، طعنه گفتن، ادا درآوردن و مسخره کردن افراد است. در قرآن نیز این صفت مورد نکوهش قرار گرفته است: «وَیلٌ لِکُلِّ هُمَزَهٍ لُّمَزَهٍ» {۲}

مراد از «شَتْمِ عِرْضٍ» آن است که بخواهی به کسی فحش ناموسی بدهی. این کار از ناحیه شیطان و گناهی کبیره است.

مراد از «أَوْ شَهَادَهِ بَاطِلٍ» آن است که بخواهی گواهی دروغ بدهی. چنین عملی نیز از گناهان کبیره است که با تحریکات شیطان انجام می‌شود.

مراد از «أَوْ اغْتِیَابِ مُؤْمِنٍ غَائِبٍ» این‌ است که زبانت را به غیبت‌گویی باز کنی و پشت سر مؤمنی که حضور ندارد، حرف‌هایی بزنی که موجب اذیت و آزار او بشود.

مراد از «أَوْ سَبِّ حَاضِرٍ» آن است که شما بر اثر جنبش‌های شیطان به فحش دادن و ناسزا گفتن شروع کنی.

مراد از «وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ» آن است که گناهان زبان منحصر به این شش تا نیست. شیطان را هم خداوند بر سر راه ما قرار داده است.

نظرم این است که اگر شیطان نبود، ما در راه خدا قوی نمی‌شدیم. در همین درگیری‌های با شیطان، انسان آزمایش می‌شود و می‌تواند به طرف خدا نزدیک شود. در مقابل شش آفت زبان، شش ویژگی خوب قرار دارد که ما باید از طریق به کار گیری آن‌ها، خود را از شر وسوسه‌های شیطان نجات دهیم.

«نُطْقاً بِالْحَمْدِ لَکَ»؛ اولین ویژگی آن است که به‌جای ناسزاگویی به مردم، به خودم مشغول بشوم و زبان را به‌جای فحش دادن، به حمد و ثنای خداوند عادت بدهم.

«وَ إِغْرَاقاً فِی الثَّنَاءِ عَلَیک»؛ دومین صفت آن است که در مقابل طعنه زدن به دیگران و عیب‌گیری از دیگران، زبان را در ستایش خداوند مشغول کنم و وقتم را مستغرق در آن قرار بدهم که دیگر وقتی برای شیطان نماند.

«وَ ذَهَاباً فِی تَمْجِیدِکَ»؛ سومین صفت خوب آن است که به‌جای فحش، تمجید و بزرگی خدا را به زبان آوریم.

«وَشُکْراً لِنِعْمَتِکَ»؛ چهارمین ویژگی خوب آن است که به‌جای دادگاه رفتن و شهادت دروغ دادن، زبان را به شکر نعمت های خدا مشغول کنیم.

«وَ اعْتِرَافاً بِإِحْسَانِکَ»؛ پنجمین صفت خوب زبان آن است که به‌جای غیبت کردن مؤمنان، به خوبی‌ها و احسان‌های خداوند اعتراف و اقرار کنیم.

«وَ إِحْصَاءً لِمِنَنِکَ»؛ ششمین ویژگی خوب زبان آن است که به جای سب حاضر، منّت‌ها و تفضل‌های الهی را نسبت به خود شمارش کنیم. وقتی این کار را انجام دهیم، متوجه خواهیم شد که اگر دست‌گیری خدا نبود چه بسا با تصادف و … تلف می‌شدیم و قبل از اتفاق ناگوار، لطف خدا آمده و آن خطر را از ما دفع کرده است.

پی نوشت:

۱- صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق

۲- واى بر هر بدگوى عیب‌جویى. همزه (۱۰۴)، آیه ۱٫

۳- احمد نراقی، معراج السعاده، ص ۷۰۶-۷۱۰٫

منبع: کتاب اخلاق اهل‌بیتی در شرح «دعای مکارم الاخلاق»، فراز سیزدهم: تبدیل سیئات به حسنات– از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=31909