برشی از کتاب عرفان اهل بیتی

رعایت اعتدال در جوارح و جوانح

اید درب‌ اعضای جسمی را کاملاً مهار کنی و آزاد نگذاری تا تو را به اعوجاج، کجی و ضرر هدایت کنند و اگر مهارشان نکنی نتیجه‌اش این‌که قلب تو ضرر می‌کند؛ چون جوارح و جوانح باهم در ارتباط هستند.

رعایت اعتدال در جوارح و جوانح

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «أَغْلِقْ أَبْوَابَ جَوَارِحِکَ عَمَّا یَقَعُ ضَرَرُهُ إِلَى قَلْبِکَ»؛{۱} باید درب‌ اعضای جسمی را کاملاً مهار کنی و آزاد نگذاری تا تو را به اعوجاج، کجی و ضرر هدایت کنند و اگر مهارشان نکنی نتیجه‌اش این‌که قلب تو ضرر می‌کند؛ چون جوارح و جوانح باهم در ارتباط هستند.

ورع عبارت است از پرهیزگاری و در باب مرجعیت هم این موضوع مطرح است که اگر دو تا مرجع تقلید از نظر علمی مساوی بودند، ولی ورع یکی از آن‌ها بیشتر بود، می‌گویند شما آن اَورع و اَتقی را انتخاب کنید. در این‌جا هم امام صادق علیه السلام می‌فرماید: درهای جوارحِ خود را از چیزهایی که مضرّ به قلب است، ببند. ما یک لفظ «جوانح» داریم و یک لفظ «جوارح» که در دعای کمیل هم آمده است؛ امیرالمؤمنین علیه السلام در آن‌جا به محضر ربوبی عرض می‌کند:

«یا رَبِّ یا رَبِّ یا رَبِّ قَوِّ عَلى‏ خِدْمَتِکَ‏ جَوارِحِی وَ اشْدُدْ عَلَى الْعَزِیمَهِ جَوانِحِی»‏{۲}

«جوانح» قوّۀ درون و «جوارح» قوای بیرون است. «قَوِّ عَلى‏ خِدْمَتِکَ‏ جَوارِحِی»، یعنی اعضای بدنی مرا سالم و قوی بدار تا بتوانم فرایض و دستورات تو را روی این بدن اجرا کنم که سفارش ما هم همین است.

استادِ استادِ ما، مرحوم آقا میرزا علی قاضی قدس سرّه هم می‌فرمود که این بدن، حکم یک مَرکب را دارد، مثل یک اسبی که می‌خواهی سوارش شوی و از مقصدی به مقصد دیگر بِروی؛ اگر به این اسب از لحاظ آب، غذا، علف و خوراک نرسی و هم‌چنین به او استراحت ندی و موقع خواب نگذاری بخوابد و …، این حیوان، تو را به مقصد نمی‌رساند؛ وسط راه لنگ‌ و مریض می‌شود و حتی ممکن است اگر صاحبش خیلی بر روی حیوان فشار بیاورد، حیوان تلف شود و از دست برود؛ همین‌طور هم بدن، حکم اسب را دارد که باید به او ارفاق کرد، باید غذایش را داد، باید از لحاظ خواب، غذا و هر چیزی که مربوط به نیرو و قوّت بدن است، به‌ موقع رسیدگی کرد.

بر انسان لازم است بدن خود را قوی کند تا بتواند آن اعمال مطلوب را از این بدن بخواهد و انجام بدهد. عبارت «قَوِّ عَلى‏ خِدْمَتِکَ‏ جَوارِحِی» حتی ممکن است شامل ورزش هم بشود. به نظرم می‌آید که همین جملۀ «قَوِّ عَلى‏ خِدْمَتِکَ‏ جَوارِحِی» را ورزشی‌ها دلیل بر لزوم ورزش برای بدن می‌دانند. در اسلام هم سَبق و رِمایه و همین‌طور مسئلۀ شنا آمده که مقدار زیادی از آن مربوط به همین ورزش بدن است.

«وَ اشْدُدْ عَلَى الْعَزِیمَهِ جَوانِحِی»‏؛ عزیمت یک مسئلۀ داخلی است. عزیمت از عزم و قوّت اراده است که این را می‌توانیم از راه جوانح تأمین کنیم.

«جوانح»؛ یعنی آن قوای درونی و همان قوای اربعه که معراج السعاده {۳} به آن اشاره کرده است: «متخیّله، عاقله، غضبیّه و شهویّه» که این‌ها باید معتدل باشند. اعتدال آن‌ها حکایت از نیرو و قدرت آن می‌کند و الّا در افراط و تفریط که قوّت به دست نمی‌آید. در افراط، ضعف است و در تفریط هم کوتاهی است؛ بنابراین هیچ وجهی ندارد جز این‌که ما باید کلیۀ قوای ظاهری و باطنی خود را معتدل و مستقیم کنیم، همان‌طوری‌که زیاده‌روی مطلوب نیست، کُندروی هم مطلوب نیست.

پی نوشت :

۱- مصباح الشریعه

۲- الإقبال بالأعمال الحسنه، ج ۳، ص ۳۳۷

۳- احمد نراقی، معراج السعاده، ص: ۳۹

منبع: کتاب عرفان اهل بیتی در شرح «مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه»، فصل سی و سوم: ورع– از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=31807