برشی از کتاب اخلاق اهل بیتی

چگونه خود را در محضر خدا ببینیم؟

تقویت حضور الهی راه‌های مختلفی دارد. رفاقت با اهل راه، توسّلات، توجّهات، مستحبات، تذکرات پی‌درپی از جمله این راه‌هاست. مهم‌تر از همۀ این راه‎های یاد شده، تذکرات درونی است.

چگونه خود را در محضر خدا ببینیم؟

سؤال{۱} مهم دیگر این است چگونه خود را در محضر خدا ببینیم؟ و از چه راه‌هایی حضور الهی را در خود تقویت کنیم؟ تقویت حضور الهی راه‌های مختلفی دارد. رفاقت با اهل راه، توسّلات، توجّهات، مستحبات، تذکرات پی‌درپی از جمله این راه‌هاست. مهم‌تر از همۀ این راه‎های یاد شده، تذکرات درونی است.

مراد از تذکرات درونی آن است که انسان مرتّب با خودش حدیث نفس کند که خدایا من در حضور شما و ملائکه هستم. در قرآن کریم بارها، هم حضور همیشگی خداوند «وَهُوَ مَعَکُمْ أَینَ مَا کُنْتُمْ»؛ و هر کجا باشید او با شماست {۲} و هم حضور دائمی‌ ملائکه در آیه: «وَ إِنَّ عَلَیکُمْ لَحافِظِینَ کِراماً کاتِبِینَ یعْلَمُونَ‏ ما تَفْعَلُونَ»؛ و بی تردید بر شما نگهبانانی گماشته‌اند. بزرگوارانی نویسنده که آن‌چه را [از خیر و شر] انجام می‌دهید، می‌دانند [و ضبط می‌کنند.]‏{۳} مورد تأکید قرار گرفته است.

مشکل این است که ما چه‌بسا اعتقاد داشته باشیم که مَلَکی همراه ماست که وظیفه‌اش نوشتن حسنات است و از آن به عنوان ملک دست راست یاد می‎شود. همین‎طور ممکن است باور داشته باشیم که ملک دیگری همراه ماست که گناهان ما را می‎نویسد و از آن به عنوان ملک دست چپ یاد می‎شود،

اما این باور در ما ملکه نشده تا حضور خدا و ملائکه و … را به صورت حق الیقین باور کنیم. همین مشکل در مسئلۀ مرگ هم وجود دارد. ما مرگ را حق می‌دانیم و بارها «اَلْمَوْتُ حَقٌّ؛ مرگ حق است» را بر زبان جاری می‌کنیم و بالاتر از آن، افرادی زیادی را دیده‎ایم که مرده‌اند، با این‎همه مثل کسی زندگی می‌کنیم که گویا اصلاً مردنی در کار نیست.

سؤال این بود که چه کار کنیم تا حضور الهی، مردن و … در نظر ما مجسم شود و همیشه به یاد خدا، مرگ و … باشیم. راهش این است که باید خیلی خدا، مرگ و … را یاد کنیم تا در وجود ما ملکه شود. شما اگر دوستی دارید و می‌خواهید پیوند دوستی خود را با او تقویت کنید، باید از طریق تلفن، نامه و … با او در ارتباط باشید.

اگر دعوتش نکنید، پیش او نروید و او نیز پیش شما نیاید، این دوستی محکم نمی‌شود. این درست نیست که ما دست روی دست بگذاریم و مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه‌ای نداشته باشیم، بعد بگوییم ما که نمی‌توانیم و باید خدا خودش کارها را درست کند.

ما قبول داریم که همه‌چیز از خداست و تحت ارادۀ خداوند تحقق می‌یابد و تمام حرکات و فعالیت‎های ما با امدادهای غیبی او انجام می‎گیرد، اما این‎ها دلیل نمی‎شود که ما حرکت و فعالیتی نکنیم. ما ضمن فعالیت مداوم باید تلاش کنیم که از شقاوت به سمت سعادت حرکت کنیم و سعادت و خوش‎بختی را نیز از او بخواهیم.

در دعای شب بیست وسوم ماه رمضان نیز می‌خوانیم: «وَ إِنْ کُنْتُ مِنَ الْأَشْقِیَاءِ فَامْحُنِی مِنَ الْأَشْقِیَاءِ وَ اکْتُبْنِی مِنَ السُّعَدَاءِ؛ و اگر نام من در دفتر اهل شقاوت است محو گردان و از اهل سعادت رقم زن. {۴} درد اصلی این است که اسم برخی ‎افراد، در دفتر شهداست، ولی بر اثر عدم مراقبه و کفران نعمت، از دفتر شهدا محو و در دفتر اشقیا ثبت می‎‌گردد.

این مطلب مورد تأیید و تأکید قرآن نیز قرار گرفته است. خداوند در یک‎جا بیان می‌دارد: «یمْحُوا اللَّهُ مَا یشَاءُ وَیثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَابِ»؛ خداوند هر چه را بخواهد محو و هر چه را بخواهد اثبات می‌کند{۵} در جای دیگر یادآور می‎‌شود: «کُلَّ یوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ»؛ و او هر روز در شأن و کاری است{۶}

این‌دو آیه و آیات دیگر به ما گوش‎زد می‎کند که همیشه مراقب باشیم و خود را از مکر خداوند در امان ندانیم. اصلاً ایمنی از مکر خدا از بزرگ‌ترین کبائر است. از کجا می‌دانیم امروز که حال ما خوب است، فردا و پس‌فردا هم همین حال را داشته باشیم؟ مؤمن باید دائم بین خوف و رجا باشد تا همیشه دست گدایی‌اش به‌سوی خدا دراز باشد و همیشه حال تضرع، گریه و توسل داشته باشد.

حضرت امام علی علیه السلام در خطبه متقین، حزن دائمی‌ را یکی از صفات متقین معرفی می‌کند: «قُلُوبُهُمْ مَحْزُونَهٌ؛ همواره دل‌هایشان محزون است»{۷} اما در جایی دیگر توضیح می‎دهد که مؤمن ضمن داشتن حزن و اندوه دائمی‌درونی، ظاهری بشاش و خندان دارد: «الْمُؤْمِنُ بِشْرُهُ فِی وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِی قَلْبِهِ؛ مؤمن لبخندش نمایان و اندوهش پنهان است.{۸}

آری! مؤمن همیشه محزون و دل‌خون است. مؤمن همیشه در دلش باخدا مناجات و گفتگو دارد؛ هرچند وقتی که با مردم می‌نشیند، حُسن اخلاق به خرج می‌‌دهد. همین اندوه دل، منشأ مناجات و پیشرفت روحی انسان است. اگر خدای‌ناکرده در دل قساوت، ظلمت، تاریکی، غفلت و…باشد، آدم نمی‌تواند پیشرفت کند.

باید در مرحله اول، شکر خدا را به‌جا آوریم که ما را هدایت کرده و راهش را به ما نشان داده است. در مرحله دوم باید این راه را با جدّیت و نشاط ادامه دهیم و حواسمان را جمع کنیم تا تحت تأثیر افراد و جریاناتی قرار نگیریم که ما را از این راه، به راه‌های دیگری بکشانند.

پی نوشت:

۱- کتاب اخلاق اهل بیتی شرح «دعای مکارم الاخلاق

۲- حدید (۵۷) آیه ۴٫

۳- انفطار (۸۲)، آیه ۱۰-۱۲٫

۴- سید ابن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنه، ج ‏۱، ص ۳۷۹٫

۵- رعد (۱۳)، آیه ۳۹

۶- رحمن (۵۵)، آیه ۲۹

۷- نهج البلاغه، ص ۳۰۳٫

۸- همان، ص ۵۳۳٫

منبع: کتاب اخلاق اهل‌بیتی در شرح «دعای مکارم الاخلاق»، فراز پنجم: معیار هدایت، طریقت، نیّت و زندگی – از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=31633