نکاتی از کتاب المقامات العلیه درباره تخلیه و تحلیه

بدانکه لازم است از برای طالب پاکی نفس از اوصاف رذیله و آرایش آن به صفات جمیله، چند چیز:

اول آنکه اجتناب از مصاحبت بدان و اشرار لازم داند، و دوری از همنشینی صاحبان اخلاق بد را واجب شمرد، زیراکه صحبت با هر کسی مدخلیت عظیم دارد، چه آنکه طبع انسان دزد است، و آنچه را مکرّر از دیگری دید اخذ می‌کند.

حافظ؛
سخن بی غرض از بنده‌ی ملخص بشنو
ای که منظور بزرگان حقیقت بینی

نازنینی چو تو پاکیزه رخ و پاک نهاد
بهتر آنست که با مردم بد ننشینی

و همچنین احتراز کند از شنیدن قصه‌ها و حکایات بدان، و استماع آنچه از ایشان سرزده، و از حکایات پیشینیان و گذشتگان و بزرگان دین و ملت مطلع شود، و پیوسته استماع کیفیّت احوال و افعال و اطوار ایشان را نماید.

دوم آنکه همیشه مواظب اعمالی باشد که از آثار صفات حسنه است، و خواهی نخواهی نفس را بر افعالی بدارد که مقتضای صفتی است که طالب تحصیل آن درجه و کسب آن است، یا در صدد بقاء و محافظت آنست.

سوم آنکه پیوسته مراقب اعمال و متوجه احوال و افعال خود باشد، و در هر عملی که می‌خواهد بکند ابتداء در آن تأمل کند و فکر نماید تا خلاف مقتضای خلق حسن از او سر نزند.
نظم؛
ز عمر برخورد آنکس که در همه صفتی
نخست بنگرد آنکه طریق آن گیرد

و اگر احیانا از او امری بظهور آمد که موافق صفت پسندیدن نیست نفس خود را تأدیب کند، و در مقام تنبیه و مؤاخذه آن برآید، به این طریق که اول خود را ملامت و سرزنش کند، و بعد از آن متحمّل اموری شود که بر او ناگوار است، و در هیچ حال از خود غافل نشود، و از جدّ و جهد در کسب صفات نیک یا حفظ آنها باز نماند.

چهارم آنکه احتراز کند از آنچه باعث تحریک قوّۀ شهویّه یا غضبیّه مى‌شود، مثلا چشم و گوش و دل را بازدارد از دیدن و شنیدن و تصوّرکردن هر چیزى که غضب یا شهوت را به هیجان مى‌آورد، و بیشتر سعى او در حفظ دل باشد از خیال، زیراکه در تصوّر و خیال آتش شهوت و غضب تیز مى‌گردد، پس سرایت به اعضاء و جوارح مى‌کند، و مجرّد دیدن و شنیدن بدون آنکه دل را مشغول آن کند چندان تأثیرى ندارد، و کسى که این دو قوّه را از هیجان محافظت نکند مانند کسى است که شیر درنده یا سگ دیوانه را رها کند و بعد از آن خواهد خود را از شرّ آن خلاص کند.

پنجم آنکه فریب نفس خود را نخورد، و افعال خود را حمل بر صحّت نکند، و در طلب عیوب خود استقصا و سعى بلیغ نماید، و به نظر دقیق در تجسّس خفایاى معایب خود برآید، و چون به چیزى از آنها برخورد در ازالۀ آن کوشش کند، و بداند که هرنفسى عاشق صفات و افعال خود است، و به این جهت اعمال و افعالش در نظرش جلوه دارد، و بدون تأمل و باریک‌بینى به عیوب خود برنمى‌خورد؛ پس باید از اصدقاء و دوستان خود تفحّص معایب خود را نماید، و بر ایشان است که او را مطّلع سازند، و بهتر آنکه یکى از دوستان مهربان را از میان ایشان اختیار کند و به او بگوید که مراقب احوال من باش و در نفس من تأمّل فرماى که اگر در اخلاق من ناپسندى بینى که مرا پسند آمده است برآنم مطّلع گردان تا به تبدیل آن سعى نمایم، پس هرگاه او را بر عیبى آگاه کند خوشحال شود و از او منّت پذیرد، و در صدد دفع آن برآید،تا آن صدیق را اعتمادى بهم رسد، و لکن این نحو دوست عزیز الوجود است، زیراکه اغلب دوستان از خوش‌آمدگوئى و اغراض فاسده خالى نیستند، و بسا باشد که نفع دشمنان در این خصوص بیشتر باشد، زیرا که دوست در مقام تجسّس از عیوب کم برمى‌آید، بلکه چون نظر او نظر دوستى است شاید به عیوب او برنخورد، چنانچه در این معنى گفته‌اند:

و عین الرّضا عن کلّ عیب کلیله
و لکنّ عین السّخط تبدى المساویا
یعنى چشم دوستى و رضامندى از دیدن عیوب کند و کم‌دید است، و لکن دیدۀ دشمنى اظهار مى‌کند عیوب را. پس دانا کسى که چون دشمنان او عیبى از او اظهار کنند در مقام شکرگزارى ایشان برآید.

و از جمله چیزها که در این مقام نافع است آن است که سالک دین طریق دیگران را آئینۀ عیوب خود کند، و از آنچه از ایشان سرزند تأمل کند در حسن و قبح آن، و به قبح هرچه برخورد بداند که چون آن عمل از خود او سرزند نیز قبیح است، و به حسن هرچه برخورد بداند که این عمل نیز از او حسن است؛ پس در ازالۀ قبایح خود بکوشد، و در تحصیل اخلاق حسنه سعى بلیغ کند، و باید طالب اوصاف جمیله در هرروز و شب دفتر افعال خود را گشوده سراپایش را مرور نماید، و تفحّص کند از آنچه از او صادر شده، پس اگر بدى از او بوجود نیامده و فعل قبیحى از او سرنزده حمد خدا را بجاآورد، و شکر توفیق او را بکند، و اگر مرتکب قبیحى شده باشد با نفس خود عتاب کرده و خود را ملامت کند و توبه و انابه نماید.

و بدانکه از چیزهائى که مدخلیت تمام دارد در این مقام بلکه در هرمقصد و مقامى، کثرت مسئلت و تضرّع و زارى و ابتهال است به درگاه خالق ذو الجلال و قادر متعال.

حافظ:
گر طمع دارى از آن جام مرصّع مى لعل
درّ و یاقوت به نوک مژه‌ات باید سفت

پایان / المقامات العلیه / خلاصه معراج السعاده / شیخ عباس قمی (ره)

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=3903

مطالب مشابه

عرفان حسینی در کلام استاد خسروپناه

شرح نمط نهم کتاب اشارات و تنبیهات (جلسه دوم)

شرح نمط نهم کتاب اشارات و تنبیهات (جلسه اول)

موضوع تفکر سالک : تفکر آفاقی

موضوع تفکر سالک : چگونگى دوزخ و هولها و عذابهاى آن

موضوع تفکر سالک : مرگ در نهج البلاغه

نماز استغاثه به حضرت فاطمه (ع)

سخنانی انتخاب شده ازشیخ ابوالحسن خرقانی

لطایف و اشارات شیخ اکبر محیی الدین بن عربی

تجلی

نظرات

کلام استاد

کلیپ صوتی

زیارت و دیدار حضرت صاحب الزمان (عج)

ویژه نامه

مجموعه سخنرانی‌های آیت الله کمیلی خراسانی «حفظه الله» در ماه ذی القعده

تقویم سلوکی

اعمال ماه ذی القعده

مناسبات ماه ذی القعده

ماه ذى القعده ، نخستین ماه ازماههاى حرام است که در آنها جنگ، حتّى با دشمنان اسلام حرام است; مگر این که جنگ برمسلمین تحمیل شود (سه ماه دیگر از ماههاى حرام، ذى الحجّه، محرّم و رجب است) آتش بس در این چهار ماه وسیله اى براى آرامش جامعه و توفیق براى حجّ وعبادت، حلّ مشکلات اقتصادى و بازنگرى در امر جنگ و یافتن نقطه پایان براى آن و سپس مرهم نهادن بر زخم هاى جانکاه ناشى از آن است. ماهى است که زوّار خانه خدا از اطراف و اکنافِ جهان به سوى خانه خدا حرکت مى کنند، گروهى به مدینه مى روند و قبر پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و قبور ائمّه هدى(علیهم السلام) را زیارت مى کنند و آثار تاریخى که در جاى جاى این خاستگاه اسلامى وجود دارد را مى بینند و غرق لذّات روحانى مى شوند (هرچند نابخردان و جاهلان، بسیارى از این آثار عظیم و گرانقدر را از میان برده اند) گروه دیگرى راهى مکّه مى شوند و با انجام مناسک «عمره تمتّع» در انتظار مراسم بزرگ عبادى سیاسى حج مى نشینند و با طواف کعبه و شرکت درصفوف پرشکوه جماعت، روح و جانشان را تازه مى کنند . سیّد بن طاووس در فضیلت این ماه مى گوید: «ماه ذى القعده ماهى است که به هنگام شدّت و گرفتارى، زمان خوبى براى دعاست، و براى رفع ظلم و ستم و دعا بر ضد ظالم مؤثّر است. همچنین مى گوید: «این ماه «ماه اجابت دعاها» نامیده شده است; لذا باید اوقاتش را غنیمت شمرد و در آن روزه حاجت گرفت.