برشی از کتاب چلچراغ سلوک

نسبت دادن افعال به خداوند

فعل را تنها به خدا نسبت ‌دهیم. چون خیر،کمال و نفع فقط از ذات خدا صادر می شود؛ پس باید به خودش نسبت بدهیم

نسبت دادن افعال به خداوند

افعال را به سه صورت می‌توانیم به فاعل آن نسبت دهیم:{۱}

یکم: این‌که انسان بگوید من این کار را کردم. این کذب و دروغ است.

دوم: این‌که بگوید ما این کار را کردیم. این هم دروغ است.

سوم: فعل را تنها به خدا نسبت ‌دهیم. این صحیح است؛ چون خیر،کمال و نفع فقط از ذات خدا صادر می شود؛ پس باید به خودش نسبت بدهیم (فَأَرَادَ رَبُّکَ).

البته این به معنای جبری‌گری و نفی اراده و اختیار نیست و انسان قطعا باید پاسخ‌گوی اعمال و رفتار خودش باشد. منظور ما این است که تنها خداوند «فاعل ما یشاء» بوده و اراده و اختیار انسان در طول خواست و اراده الهی می‌باشد؛ بنابراین انسان در اعمال خویش مستقل نیست و نمی‌تواند بدون تکیه بر حول و قوّه الهی کاری انجام دهد.

پس اگر به نظر استقلالی بگوید: من فلان کار را انجام دادم، صحیح نمی‌باشد. «فَلَم تَقتُلوهُم ولـکِنَّ اللّهَ قَتَلَهُم وما رَمَیتَ اِذ رَمَیتَ ولـکِنَّ اللّهَ رَمی {۲} این شما نبودید که آن‌ها را کشتید بلکه خداوند آن‌ها را کشت! و این تو نبودی (ای پیامبر که خاک و سنگ به صورت آن‌ها» انداختی، بلکه خدا انداخت.

در این آیه با این‌که فاعل مباشر پیامبرصل الله علیه و آله و سلم می‌باشد، ولی فعل «رمی» را به خداوند نسبت می‌دهد؛ چون قدرت جسمانی و روحانی و نیروی ایمان را خدا به او بخشیده و ایشان با نیروی خدادادی این‌کار را انجام دادند، نه مستقل از اراده و حول و قوه الهی.

قضیه حضرت خضر و موسی علیهما السلام را برای عبرت اهل سلوک به عنوان مثال ذکر می‌کنند. برای سیر و سلوک استاد واجب است و اگر استاد نباشد همین گرفتاری‌هایی که برای موسی علیه السلام پیش آمد برای ما هم پیش می‌آید.

روز اول خضر با موسی علیهما السلام شرط کرد که اگر در همراهی من کارهای عجیبی دیدی، باید صبر کنی تا خودت حکمت آن را بفهمی یا این‌که در موقع مناسب خودم توضیح دهم.

بعضی از سالکان تازه وارد عجله می‌کنند و می‌خواهند زود همه چیز را تمام کنند، این‌جوری که نمی‌شود. نباید عجله کنیم و باید از استاد خود تبعیت کنیم و تسلیم او باشیم. در این داستان قرآنی حضرت موسی علیه السلام عذرخواهی کرد و گفت من اشتباه کردم. تو روز اول با من شرط کرده بودی که من هیچ اعتراضی نکنم، ولی من این شرط را رعایت نکردم.

این داستان به ما می‌آموزد که اگر به راهنما و استاد تکیه و اعتماد صد در صد نکنی، ضرر می‌کنی. اگر در سیر و سلوک دنبال شک و تردید بروی از راه باز می‌مانی، همان‌طور که موسی علیه السلام از ادامه مصاحبت با خضر نبی علیه السلام باز ماند.

چرا در آیه اول (أرَدْتُ)، آیه دوم (أَرَدْنَا) و آیه سوم (أَرَادَ رَبُّکَ ) آمده است؟ (أرَدْتُ) صیغه مفرد است و به منظور نسبت دادن فعل به خود است. (فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِیبَهَا)؛ من این سفینه را معیوب کردم، عیب را نمی‌شود به خدا نسبت داد پس این‌جا باید (اردتُ) بگوید و اما آن‌جا که گفت (أَرَدْنَا) خدا و خضر با هم بودند برای این‌که یک کار از خود خضر علیه السلام سر زده که این غلام را کُشته است و یک کار دیگر (أَنْ یبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَیرًا) خواست خدا بوده که به جای آن غلام، خیری به این خانواده برسد. رساندن این خیر هم از خداست؛ پس این‌جا دو نفر می‌شود یک نفر کسی که می‌کشد و یک نفر هم کسی که بعداً وضعیت زندگی این‌ها را خوب می‌کند؛ لذا باید کلمه جمع آورده شود. در فارسی «ما» و به عربی «نحن» می‌گوییم و اما تعمیر و بازسازی دیوار که به خداوند نسبت داده می‌شود، به این دلیل است که خدا به خضر علیه السلام گفته است که تو این کار را بکن تا هر کسی نتواند گنج را از زمین بیرون ببرد؛ پس این از مشیت و اراده خداست که از آینده این زمین خبر داده است.

«و هم‌چنین از سخنان حضرت ابراهیم علیه السلام این طریقه از تکلم، مشهود است، آن‌جا که گفت:« الَّذی خَلَقَنی‏ فَهُوَ یهْدین * وَ الَّذی هُوَ یطْعِمُنی‏ وَ یسْقین*وَ إِذا مَرِضْتُ فَهُوَ یشْفینِ»{۳} در اینجا مرض را به خود و شفا را به خدا نسبت داده است. رسیدن به مقام اسلام اعظم و رَفض اَنانیت نفس که محل بروز و ظهور شیطان است باید به توفیق الهی صورت گیرد.»

ابراهیم علیه السلام می‌فرماید: (الَّذی خَلَقَنی‏ فَهُوَ یهْدینِ)؛ خلقت و هدایت را به‌ خدا نسبت داده است. (وَ الَّذی هُوَ یطْعِمُنی‏ وَ یسْقینِ)؛ خوراک، غذا و آب هم از خداست. (وَ إِذا مَرِضْتُ فَهُوَ یشْفِین) از طرفی این مرض و کسالت و بیماری هم از ماست. (فَهُوَ یشْفینِ)؛ ولی شفای از مرض را به خدا نسبت داده است.

پی نوشت:

۱-لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب

۲-انفال(۸) آیه ۱۷٫

۳-همان کسى که مرا آفرید و پیوسته راهنماییم میکند و کسى که مرا غذا میدهد و سیراب می‌نماید و هنگامى که بیمار شوم مرا شفا میدهد. شعراء(۲۶) آیه ۷۸ الی ۸۰٫

منبع: کتاب چلچراغ سلوک در شرح رساله «لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب»، بخش دوم: شرح تفصیلی عوالم مقدَّم بر عالم خلوص– از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=32765