* به عنوان اولین سئوال از آنجایی که عرفه روز دعاست بفرمایید حقیقت دعا چیست و چگونه دعا کنیم ؟
در مسئله دعا سه عنوان، قابل توجه میباشد: «داعی»، «دعا» و «مدعو»؛ “داعی” دعا کننده است و “مدعو” خدا است و “دعا” متنی است که داعی با آن متن آشنا شده و آن متن را میخواند و بواسطه آن با خدا ارتباط برقرار میکند، اولین چیزی که “داعی” باید متوجه آن باشد، شناخت مخاطب خود است و باید شناختی از صفات و اسما الهی داشته باشد و او را با طهارت و خضوع و خشوع و آمادگی کامل یاد کند و این شناخت، گاهی جنبه علمی دارد و مبدأ عالم را با دلایل علمی و فلسفه و حکمت و راههای دیگر شناخته و اثبات کرده است و گاهی این شناخت شناخت عینی است، یعنی علمی را یافته که در ذات و عین او تحقق پیدا کند و آن زمانی است که آن شناخت در قلب و باطن او اثر خود را بگذارد و نوعی شناخت نوری و اشراقی در او به وجود بیاید؛ اما راجع به متن دعا باید از متونی استفاده کرد که معتبر باشد و از ادعیه مأثوره باشد و شخص دعا کننده باید خود سازی با دعای در وجودش محقق شده و مهذب و مودب باشد و وقتی دعا میکند با معرفت و شناخت و حضور قلب در محضر ربوبی حاضر باشد.
*در مناسبتهای مختلف توجه و توسل به امام حسین علیه السلام مورد تأکید روایات و منابع دینی است و حتی یکی از اعمال مستحبه روز عرفه زیارت امام حسین علیه السلام است آیا میتوانید علت آن را بیان کنید ؟
در روایت آمده است عبد اللَّه بن مسکان، از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: خداوند تبارک و تعالى پیش از آنکه به اهل عرفات تجلى کند، به زائران قبر حسین علیه السّلام جلوه میفرماید و خواستههاى آنان را برآورده میسازد و گناهانشان را میآمرزد و شفاعت آنان را درباره دیگران میپذیرد، و در مرحله بعد به اهل عرفات میپردازد و با آنان نیز چنین میکند. عبد اللَّه بن هلال میگوید: به حضرت امام صادق علیه السّلام عرض کردم: فدایت گردم! کمترین ثوابى که براى زیارت کننده قبر حسین علیه السّلام منظور شده است، چیست؟
حضرت فرمود: اى عبد اللَّه! کمترین ثوابى که براى او منظور شده این است که خداوند از جان و مال او محافظت میکند، تا هنگامى که او را به خانوادهاش بازگرداند، و چون روز قیامت فرا رسد بیشتر از این در محافظت خداوند خواهد بود [۱] ؛ در این باب روایات فراوانی میتوان مشاهده کرد- علت این است که امام حسین(ع) هر چه داشت در راه خدا بذل کرد و از آنجا که امام حسین علیه السلام «باب الله» است و این کلام مشهور است «کُلُّهم سُفُن النجاه و سَفینه الحسین اَسرع» همه امامها کشتى نجاتاند، اما کشتى امام حسین(ع) تندتر میرود. «کُلّهم بابُ الله و بابُ الحسین أَوسع» اولیاء خدا همه درگاه لطف هستند، ولى درگاه حسین (ع) وسیعتر است [۲] توسل به آن حضرت، انسان را به خدا نزدیک میکند و در دستورات اهل عرفان آمده است؛ که اگر سالکین الی الله بخواهند راه میانبر در سیر و سلوک را بپیمایند، باید از راه امام حسین علیه السلام وارد بشوند.
در احوالات مرحوم میرزا علی قاضی نقل شده است، ایشان در موضوع توسل به آن حضرت الگو بودهاند و هرگاه از نجف به کربلا میآمدند دور صحن حسینی طواف مینمودند و در مکانهای مختلف صحن مطهر نماز و دعا میخواند و به آن حضرت فراوان توسل میکردند.
* عرفه به نوعی با امام حسین علیه السلام گره خورده است، چگونه است که حسین باب معارف توحیدی است ؟
در میان ائمه(ع) امام حسین علیه السلام مختص به خصوصیاتی است که سایر ائمه(ع) این امتیازات را ندارند – در روایت است «أَنَّ اللَّهَ عَوَّضَ الْحُسَیْنَ ع مِنْ قَتْلِهِ أَرْبَعَ خِصَالٍ جَعَلَ الشِّفَاءَ فِی تُرْبَتِهِ وَ إِجَابَهَ الدُّعَاءِ تَحْتَ قُبَّتِهِ وَ الْأَئِمَّهَ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ وَ أَنْ لَا تُعَدَّ أَیَّامُ زَائِرِیهِ مِنْ أَعْمَارِهِمْ» [۳] – خداوند شفا را در تربت او قرار داده و استجابت دعا تحت قبه حسینی را تضمین کرده و نسل ائمه(ع) را در ذریه او قرار داد ؛ با در نظر گرفتن این خصوصیات میبینم امام حسین علیه السلام امتیازات فراوانی دارد، با خصوصیات خاص ایشان میتوان فهمید که او منحصر به فرد است و هرچه داشت در راه خدا نثار کرد، لذا مرحوم آیتالله ملکی تبریزی در کتاب المراقبات میفرمایند : اگر کسی بپرسد چرا این همه فضیلت به زیارت امام حسین اختصاص دارد ؟ در جواب میگوییم : از آنجا که امام حسین علیه السلام هرچه داشت در راه خدا نثار کرد، خدا برای آن همه ایثار این ثوابها را برای زوّار آن حضرت مهیا کرده است.
* توصیهای راجع به استفاده از ایام عرفه دارید ؟
از آنجا که عرفه از معرفت و شناختن ناشی است لذا سالکین الی الله زمانی که وارد این روز مقدس میشوند، باید فراموش نکنند این زمان، فضای مقدسی دارد و باید از حریم این فضا و قدسیت آن بهره وافر ببرد و راه آن مشغول کردن خود به ادعیه است تفکر و امعان نظر در مفاهیم دعای عرفه و قدسیت این روز شریف، سالک را وادار میکند توجه و عنایت بیشتری به این روز شریف داشته باشد و از اعمال و اوراد این روز بهره بیشتری ببرد.
* لطفاً از احوالات مرحوم حداد و دیگر بزرگان در روز عرفه بگویید ؟
مرحوم حداد در مسئله مناجات بسیار کتوم بودند و به حقیقت ، سرّ دعا را دریافته بودند و با خدا نجوای قلبی داشتند و آه و ناله او در درون بود، اگر کسی میخواست متوجه این حالات باشد، باید از خواص یاران ایشان میبود، حتی خانواده و فرزندانش از مقامات عرفانی او آگاهی نداشتند و تعجب میکردند؛ چرا علمای بزرگ به دیدن ایشان میآیند و از او احترام و تجلیل میکنند و تنها افراد خواص بودند که او را میشناختند و میدانستند او از مقربان الهی است، بنده ۲۴ سال ملازم ایشان بودم و میدیدم ساعتها قبل از اذان صبح قیام لیل داشتند و مشغول نماز شب و تلاوت آیات قرآنی هستند و با خشوع و صدای حزین تلاوت کتاب مینمودند و دعای « یَا مَنْ تُحَلُّ بِهِ عُقَدُ الْمَکَارِهِ….» [۴] را که دعای سریع الاجابه ای است و از امام سجاد نقل شده است را مکرر از ایشان میشنیدم، مخصوصا در قنوت نماز این دعا را میخواندند و زمانی که من تشرف خاص الخاصی به محضر ایشان داشتم و به زیارت حرم عباس(ع) رفته بودیم، وقتی وارد حرم شدیم دیدم دست در شبکههای ضریح بردهاند و مشغول خواندن همین دعای شریف میباشند.
* وضعیت علم اخلاق در حوزه علمیه چگونه است ؟
تزکیه نفس بر همه واجب است، خصوصاً طالبان علوم دینی، سابق بر این، کتابهایی مانند معراج السعاده و جامع السعادات و دیگر کتب مربوط به اخلاق در حوزههای علمیه تدریس میشد، اما امروزه تنها به سخنرانیهای اخلاقی عمومی اکتفا میشود و باید این دروس را جزو دروس رسمی حوزههای علمیه قرار بدهند و تخلق به آداب الهی و منش طلبگی را از طلاب بخواهند و اگر میبینند کسی نمیخواهد در سلک آداب طلبگی بیاید، نباید اجازه حضور و ورود او به حوزهها را بدهند زیرا از موقعیت خود سوء استفاده میکنند، امام زمان(عج) زمانی از سرباز خود راضی میشود که متخلق به اخلاق الهی باشد.
[۱]– پاداش نیکیها و کیفر گناهان، ص: ۲۳۹ – ۲۴۰
[۲]– به نقل از برنامه درسهایى از قرآن سال ۶۰، سخنان امام حسین(ع)(۵)، ص: ۶ ؛ محسن قرائتی
[۳]– وسائل الشیعه ج : ۱۴ ص : ۵۳۷
[۴]– دعای هفتم صحیفه سجادیه