درس خارج فقه حضرت آیت الله کمیلی خراسانی

مباحث فقهی-صید و ذباحه- جلسه یازدهم

شرایط ذباحه

بسم الله الرحمن الرحیم

دانلود صوت بیانات حضرت آیت الله کمیلی خراسانی در مبحث فقهی صید و ذباحه (جلسه یازدهم)

مدّت زمان ۲۵:۵۲ دقیقه

تاریخ:۱۴۰۲/۰۸/۰۸

مکان: قم- مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام)

33.5MB- دانلود

تقریرات خارج فقه-صید و ذباحه- جلسه یازدهم- ۱۴۰۲/۰۸/۰۸

موضوع:

کتاب الصید و الذباحه / شرائط الذباحه

خلاصه جلسه قبل: روایاتی که نهی از ذبیحه بدون تسمیه می‌کند چهار طایفه است. طایفه اول روایت که تسمیه را به طور مطلق گفته بود در جلسه قبل گذشت.

طایفه دوم

طایفه‌ی دوم روایات، در مورد ذبایح اهل کتاب می‌باشد و به جمله‌ی «الذبیحه بالاسم و لایؤمن علیها الا مسلم» تصریح شده است، ما از باب نمونه به یک روایت اشاره می‌کنیم.

روایت:موثقه حنّان

امام صادق (ع) می‌فرماید:

«وَ عَنْهُ عَنْ حَنَانٍ قَالَ: قُلْتُ: لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ الْمُنْذِرِ رَوَى عَنْکَ أَنَّکَ قُلْتَ: إِنَّ الذَّبِیحَهَ بِالاسْمِ وَ لَا یُؤْمَنُ عَلَیْهَا إِلَّا أَهْلُهَا فَقَالَ: إِنَّهُمْ أَحْدَثُوا فِیهَا شَیْئاً لَا أَشْتَهِیهِ[۱] قَالَ: حَنَانٌ فَسَأَلْتُ نَصْرَانِیّاً فَقُلْتُ لَهُ أَیَّ شَیْ‌ءٍ تَقُولُونَ إِذَا ذَبَحْتُمْ فَقَالَ: نَقُولُ بِاسْمِ الْمَسِیحِ».[۲]

ترجمه‌ روایت:

حنان گوید: به امام صادق(ع) عرضه داشتم: همانا حسین بن منذر روایتی برای ما از جانب شما نقل نموده که شما فرموده‌اید: همانا تذکیه ذبیحه با اسم است و نمی‌شود بر آن مطئمن بود مگر که آن را مسلمان انجام داده باشد. پس حضرت؟ع؟ فرمود: همانا آن‌ها به هنگام ذبح حرفی می‌گویند که ما آن را خوش نداریم. حنان گوید: من از یک نصرانی پرسیدم که شما هنگام ذبح چه می‌گویید؟ گفت ما می‌گوییم: به اسم مسیح.

این دسته از روایات صریحاً حلیت ذبیحه را منوط به رعایت تسمیه کرده است. در این روایت اگرچه تعبیر «و لا یومن علیها الا مسلم» مستقیماً از زبان امام؟ع؟ نقل نشده، لکن(ع) با سکوتِ خویش جمله‌ مزبور را تأیید نموده‌اند. البته به احتمال زیاد راوی علت این حکم را از امام؟ع؟ پرسیده است؛ چراکه به قرینه‌ی جواب، معلوم می‌شود که نزد راوی صدور این سخن از امام(ع) مسلَّم بوده است. از طرف دیگر این مضمون در روایات دیگری مستقیماً از امام؟ع؟ نقل شده، از این رو در صدور این سخن از امام جای مناقشه‌ای وجود ندارد.

در مورد اهل کتاب از آن‌جایی که ایشان به هنگام ذبح، نام حضرت مسیح؟ع؟ را بر ذبیحه جاری می‌سازند، این امر موجب حرمت ذبیحه می‌شود و امام با تعبیر «و لایؤمن علیها الا مسلم» این حقیقت را بیان می‌نماید که در باب تسمیه به غیرمسلمان نمی‌شود اعتماد کرد و اگر به مسلمان اعتماد می‌شود به سبب این است که مسلمان ذبیحه را با نام خدا ذبح می‌کند.

البته حتی اگر ما ببینیم که غیر مسلمان هنگام ذبح نام خدا را بگوید باز هم حرام است؛ چون در ذبح شرط است که ذابح مسلمان باشد.

طایفه سوم

طایفه سوم روایاتی است که صورت نسیان را استثنا کرده و اشتراط تسمیه به حالت ذُکر مختص شده است.

روایت:صحیحه محمد بن مسلم

امام باقر؟ع؟ در این باره می‌فرماید:

«مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ(ع) عَنِ الرَّجُلِ یَذْبَحُ وَ لَا یُسَمِّی قَالَ: إِنْ کَانَ نَاسِیاً فَلَا بَأْسَ إِذَا کَانَ مُسْلِماً وَ کَانَ یُحْسِنُ أَنْ یَذْبَحَ وَ لَا یَنْخَعُ وَ لَا یَقْطَعُ الرَّقَبَهَ بَعْدَ مَا یَذْبَحُ».[۳]

ترجمه‌ روایت:

محمد بن مسلم گوید: از امام باقر(ع) در مورد مردی که کار ذبح را بدون تسمیه انجام می‌دهد، پرسیدم. حضرت؟ع؟ فرمود: اگر از روی فراموشی ترک کرده، باکی نیست؛ به شرطی که ذابح مسلمان باشد و کار ذبح را به نیکویی انجام دهد و بریدن را تا حد نخاع ادامه ندهد و گردن ذبیحه را بلافاصله بعد از ذبح جدا نسازد.

روایت: صحیحه حلبی

امام صادق ؟ع؟ چنین می‌فرماید:

«عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: سُئِلَ عَنِ الذَّبِیحَهِ تُذْبَحُ لِغَیْرِ الْقِبْلَهِ قَالَ:لَا بَأْسَ إِذَا لَمْ یَتَعَمَّدْ وَ عَنِ الرَّجُلِ یَذْبَحُ فَیَنْسَى أَنْ یُسَمِّیَ أَ تُؤْکَلُ ذَبِیحَتُهُ فَقَالَ:نَعَمْ إِذَا کَانَ لَا یُتَّهَمُ[۴] وَ کَانَ یُحْسِنُ الذَّبْحَ قَبْلَ ذَلِکَ وَ لَا یَنْخَعُ وَ لَا یَکْسِرُ الرَّقَبَهَ حَتَّى تَبْرُدَ الذَّبِیحَهُ».[۵]

ترجمه‌یروایت:

حلبی در ضمن حدیثی نقل می‌کند که از امام صادق؟ع؟ در مورد مردی که در ذبح تسمیه را فراموش کرده پرسیده است که آیا ذبیحه‌ی او را می‌شود خورد یا نه؟ حضرت(ع) در جواب چنین فرموده است: آری زمانی که متهم نباشد[به این که عمداً نام خدا را نمی‌گوید] و امر ذبح را به نیکویی انجام دهد و مادامی که بدن ذبیحه سرد نشده، گردن آن را جدا نسازد.

روایت: صحیحه محمد بن مسلم

امام صادق(ع) در این روایت چنین می‌فرماید:

«عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ‌ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ ذَبِیحَهٍ ذُبِحَتْ لِغَیْرِ الْقِبْلَهِ فَقَالَ کُلْ وَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ مَا لَمْ یَتَعَمَّدْهُ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ ذَبَحَ وَ لَمْ یُسَمِّ فَقَالَ إِنْ کَانَ نَاسِیاً فَلْیُسَمِّ حِینَ یَذْکُرُ وَ یَقُولُ بِسْمِ اللَّهِ عَلَى أَوَّلِهِ وَ عَلَى آخِرِهِ».[۶]

ترجمه‌ روایت:

محمدبن مسلم در ضمن حدیثی نقل می‌کند که از امام صادق(ع) در مورد مردی که ذبح کرده ولی تسمیه را ترک کرده، سوال کرده است. حضرت نیز در پاسخ چنین فرموده است: اگر تسمیه را فراموش کرده، هر وقت یادش آمد تسمیه را تدارک کند و بگوید: بسم اللّه علی اوله و اخره.

از این روایت استفاده می‌شود که اشتراط تسمیه نزد راوی مسلَّم بوده، از این‌رو پرسش متوجه نسیان تسمیه شده است و از پاسخ امام(ع) اختصاص این شرط به حالت ذُکر[درحافظه‌اش بوده است] قابل استنباط است.

اگر بعد از ذبح متوجه شد بسم اللّه را نگفته است مستحب است بگوید و کسی فتوای به وجوب بسم اللّه بعد از ذبح نداده است.

و صلی اللّه علی محمد و آله الطاهرین

[۱]. کلینی، الکافی (ط – الإسلامیه)، ج ‏۶، ص ۲۳۹: فی بعض النسخ [لا اسمیه‏].

[۲]. کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۳۹٫

[۳]. کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۳۳٫

[۴]. کلینی، الکافی (ط – الإسلامیه)، ج‏ ۶، ص۲۳۳در پاورقی در توضیح «لایتهم» چنین آمده است: بان کان مخالفا و اتهم بترکه عمدا لکونه لا یعتقد الوجوب فیدل على أنّه لو ترک المخالف التسمیه لم تحل ذبیحته کما هو المشهور.

[۵]. کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۳۳٫

[۶]. کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۳۴- ۲۳۳٫