تقریرات/ درس خارج/ دسته‌بندی نشده/ مباحث فقهی

28 ژانویه, 2024

کد مطلب : 31504

درس خارج فقه حضرت آیت الله کمیلی خراسانی

مباحث فقهی-صید و ذباحه- جلسه ششم

موضوع: نقد ادله قطع چهار عضو

بسم الله الرحمن الرحیم

دانلود صوت بیانات حضرت آیت الله کمیلی خراسانی در مبحث فقهی صید و ذباحه (جلسه ششم)

مدّت زمان ۳۷:۰۰دقیقه

تاریخ:۱۴۰۲/۰۷/۲۴

مکان: قم- مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام)

19.8MB- دانلود

تقریرات خارج فقه-صید و ذباحه- جلسه ششم- ۱۴۰۲/۰۷/۲۴

موضوع: قطع چهار عضو

مطالب جلسه گذشته

نقد ادله قول اول

بر ادله فوق این‌گونه اشکال شده است:

اولاً: اطلاقات در کتاب و سنت مجالی برای اصل، باقی نمی‌گذارد؛

ثانیاً: اجماع قطعاً وجود ندارد؛ چرا که در این مسئله چهار قول مطرح شده است؛

ثالثاً: شهرت صلاحیت دلیل بودن را ندارد؛

رابعاً: روایت مذکور با صحیحۀ شحام معارض است: «الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنْ رَجُلٍ لَمْ یَکُنْ بِحَضْرَتِهِ سِکِّینٌ أَ فَیَذْبَحُ بِقَصَبَهٍ قَالَ فَقَالَ اذْبَحْ بِالْحَجَرِ وَ بِالْعَظْمِ وَ الْقَصَبَهِ وَ الْعُودِ إِذَا لَمْ تُصِبِ الْحَدِیدَ إِذَا قَطَعَ الْحُلْقُومَ وَ خَرَجَ الدَّمُ فَلَا بَأْسَ به».[۱]

وجه جمع بین دو روایت

جمع بین این دو روایت، مقتضی تقدیم صحیحۀ شحام بر روایت قبل است؛ زیرا اگر این صحیحه را به آن روایت، مقید نماییم، تخصیص اکثر لازم می‌آید؛ چراکه امام از بین چهار عضو، سه عضو را تخصیص زده و فقط به یک عضو اشاره کرده است و تخصیص اکثر هم مستهجن است. نهایت امر این است که روایت اول را حمل بر استحباب یا موارد دیگر نماییم.

قول دوم: قطع نای و دو رگ

برخی قائلند در ذبح، قطع نای و دو رگ کفایت می‌کند و نیازی به قطع مری نیست.

صاحب إصباح الشیعه در این مسئله می‌نویسد:

«و لا تکون الذکاه صحیحه مبیحه للأکل إلا بقطع الحلقوم و الودجین.»^[۲]

و علامه حلی(ره) در مختلف بعد از نقل کلام شیخ طوسی(ره) می‌نویسد:

« هذا أصحّ ما وصل إلینا فی هذا الباب، و لا دلاله فیه على قطع ما زاد على الحلقوم و الأوداج.»^[۳]

از فقهای معاصر، آیت‌الله مکارم شیرازی نیز به این قول، فتوا داده است.[۴]

ادلۀ قول دوم

علامه حلی(ره) در مختلف‌الشیعه ابتدا حلقوم، مری و دو رگی که در کنار حلقوم قرار دارد را تعریف کرده و سپس دو روایت را در این باب ذکر می کند و استدلال می نماید که در ذبح، قطع حلقوم و دو رگی که در کنار آن قرار دارد، کافی است.

روایت اول: «الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ رَجُلٍ لَمْ یَکُنْ بِحَضْرَتِهِ سِکِّینٌ أَ فَیَذْبَحُ بِقَصَبَهٍ قَالَ فَقَالَ اذْبَحْ بِالْحَجَرِ وَ بِالْعَظْمِ وَ الْقَصَبَهِ وَ الْعُودِ إِذَا لَمْ تُصِبِ الْحَدِیدَ إِذَا قَطَعَ الْحُلْقُومَ وَ خَرَجَ الدَّمُ فَلَا بَأْسَ به».^[۵]

روایت دوم: «مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ(ع) عَنِ الْمَرْوَهِ وَ الْقَصَبَهِ وَ الْعُودِ یُذْبَحُ بِهِنَّ إِذَا لَمْ یَجِدُوا سِکِّیناً قَالَ إِذَا فَرَى الْأَوْدَاجَ فَلَا بَأْسَ بِذَلِکَ».[۶]

علامه حلی(ره) با در کنار هم قراردادن این دو روایت معتقد است که ذبح با قطع حلقوم (نای)- مستفاد از روایت اول- و دو رگی که در کنار حلقوم قرار دارد -مستفاد از روایت دوم- محقق می‌شود و دلیلی بر قطع مازاد بر این سه عضو وجود ندارد و چه بسا مدعای ایشان توسط روایت اول نیز ثابت گردد؛ چراکه با قطع حلقوم، قطعاً دو رگی که در کنار آن قرار دارد، قطع می‌گردد.

اما درس امروز:

قول سوم: قطع نای

برخی نیز قائلند که در ذبح به بریدن نای اکتفا می‌شود. این قول از ابن جنید اسکافی(ره) نقل شده است.

صاحب‌جواهر(ره) در این مورد نقل می‌کند:

« … إذا قطع الحلقوم و خرج الدم فلا بأس به، و لعله لذا مع صدق اسم الذبح به اقتصر علیه الإسکافی… مال إلیه الفاضل بعض المیل، و ربما مال إلیه فی المسالک.»^[۷]

حاصل کلام ایشان این است که اگر فقط حلقوم (نای) قطع شود و خون بیرون بیاید، اسم ذبح تحقق پیدا کرده است و اسکافی قائل به این نظر بوده و فاضل(ره) و شهیدثانی (ره) در مسالک متمایل به این نظر می‌باشند.البته تمایل داشتن دلیل بر فتوا نمی‌باشد.

و در مستندالشیعه آمده است: که محقق حلی(ره) و شهید ثانی(ره) نیز به آن تمایل داشته‌اند و ظاهر تعدادی از فقها هم‌چون محقق‌اردبیلی(ره) و صاحب کفایهالاحکام (محقق سبزواری(ره) )، صاحب مفاتیح‌الشرایع (فیض کاشانی(ره) ) و شارح مفاتیح (وحیدبهبهانی(ره) ) نیز چنین است.[۸]

ادلۀ قول سوم

فقهایی که به قطع نای، بسنده نموده‌اند، گفته‌اند: اختلاف و اشکالی در لزوم قطع نای وجود ندارد، بلکه اجماع و روایت، بر آن دلالت دارد و عمده‌ترین روایتی که به آن استدلال کرده‌اند روایت زیدالشحام از امام صادق(ع) است که ذکر شد. علاوه بر این‌که اگر نای حیوان، قطع شود، اسم ذبح بر آن صدق می‌کند.

بر روایت زید شحام، اشکال شده است که حمل بر ضرورت می‌شود؛ زیرا در سیاق ضرورت (مجوز ذبح با غیرآهن) وارد شده است. علاوه بر این‌که با روایت حسنه عبدالرحمن، معارض می‌باشد.[۹]

اقسام روایات:

روایت صحیحه: همه راویان شیعه اثنی عشری و عادل باشند.

روایت موثقه: همه یا یکی از راویان سنی و عادل باشند.

روایت حسنه: یک یا چند راوی ممدوح‌اند ولی به عدالت آنان تصریح نشده است.

روایت ضعیف: غیر از موارد بالا است. روایت مرسله است یا راویان عادل نیستند یا درباره آنان مدح وارد نشده است.

[۱]. شیخ طوسی، التهذیب، ج۹، ص۵۱؛ ترجمه‌ی روایت: زید شحام گفته است: از امام صادق(ع) دربارۀ مردی پرسیدم که کارد با خود ندارد، آیا با نی ذبح کند؟ فرمود: اگر ابزاری تیز نداری با سنگ و استخوان و نی و چوب، ذبح کن، چنان‌که حلقوم را قطع کرده و خون بیرون آید اشکال ندارد.

[۲]. قطب الدین کیدری، إصباح الشیعه، ص۳۸۲٫

[۳]. علامه حلی، مختلف الشیعه، ج‌۸، ص۳۷۰٫

[۴]. «براى سر بریدن حیوان اگر حلقوم و دو رگ بزرگ گردن را بطور کامل ببرند کافى است، ولى احتیاط مستحب آن است که چهار رگ بزرگ؛ یعنى دو رگ بزرگ گردن به اضافه حلقوم و مرى از پایین برآمدگى گلو بریده شود». پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی.

[۵]. شیخ طوسی، التهذیب، ج۹، ص۵۱٫ ترجمه‌ی روایت: زید شحام گفته است: از امام صادق(ع) دربارۀ مردی پرسیدم که کارد با خود ندارد، آیا با نی ذبح کند؟ فرمود: اگر ابزاری تیز نداری با سنگ و استخوان و نی و چوب، ذبح کن، چنان‌که حلقوم (نای) را قطع کرده و خون بیرون آید اشکال ندارد.

[۶]. شیخ طوسی، التهذیب، ج۹، ص۵۲؛ ترجمه‌ی روایت: عبدالرحمن بن حجاح گفته است: از امام کاظم(ع) دربارۀ سنگ تیز و نی و چوب پرسیدم که انسان چنان‌چه کاردی نیابد، با آن‌ها ذبح می‌کند، فرمود: اگر رگ‌ها را قطع کند اشکال ندارد.

[۷]. نجفی، جواهر‌الکلام، ج‌۳۶، ص۱۰۵٫

[۸]. نراقی، مستندالشیعه، ج۱۵، ص۴۰۰: «أو بالمری‌ء خاصّه على ما ذکره بعضهم کما هو مشهور بین الأصحاب، صرّح به جماعه، منهم: المحقّق فی الشرائع و المسالک و المقدّس الأردبیلی و الکفایه و المفاتیح و شرحه، بل عن المهذّب و الصیمری الإجماع علیه، و حکی عن الغنیه أیضا، و لکنّه فیما عدا المری‌ء».

[۹]. شهید اول، الدروس، ج۲، ص۴۱۲: «قطع الأعضاء الأربعه فی المذبوحه،و هی المری‌ء مجرى الطعام و الشراب، و الحلقوم مجرى النفس، و الودجان و هما العرقان المحیطان بالحلقوم.فلو قطع البعض لم یحلّ و إن بقی یسیر، و کلام الشیخ فی الخلاف یظهر منه الاجتزاء بقطع الحلقوم، و مال إلیه الفاضل بعض المیل؛ لصحیحه زید الشحّام عن الصادق علیه السَّلام إذا قطع الحلقوم و جرى الدم فلا بأس، و لکنّها فی سیاق الضروره المجوّزه للذبح بغیر الحدید، و هی معارضه بحسنه عبد الرحمن بن الحجّاج».