درس خارج فقه حضرت آیت الله کمیلی خراسانی

مباحث فقهی-صید و ذباحه- جلسه دوازدهم

شرایط ذباحه

بسم الله الرحمن الرحیم

دانلود صوت بیانات حضرت آیت الله کمیلی خراسانی در مبحث فقهی صید و ذباحه (جلسه دوازدهم)

مدّت زمان ۲۵:۲۰ دقیقه

تاریخ:۱۴۰۲/۰۸/۱۰

مکان: قم- مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام)

33.5MB- دانلود

تقریرات خارج فقه-صید و ذباحه- جلسه دوازدهم- ۱۴۰۲/۰۸/۱۰

موضوع: کتاب الصید و الذباحه / شرائط الذباحه

خلاصه جلسه قبل: در جلسه قبل طایفه دوم و سوم از روایاتی که دلالت می‌کرد که هنگام ذبح، تسمیه لازم است.

طایفه چهارم

طایفه چهارم روایاتی است که در آن مصادیق نام خدا از محضر امام(ع)پرسش شده است و امام(ع) مصادیقی را که راوی برشمرده، تأیید کرده است.

روایت: صحیحه محمد بن مسلم

امام باقر؟ع؟ این‌گونه می‌فرماید:

«مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ(ع) عَنْ رَجُلٍ ذَبَحَ فَسَبَّحَ أَوْ کَبَّرَ أَوْ هَلَّلَ أَوْ حَمِدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ هَذَا کُلُّهُ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا بَأْسَ بِهِ».[۱]

ترجمه‌ روایت:

محمّد بن مسلم گوید:از امام باقر(ع) پرسیدم: اگر کسى دام را ذبح کند و در عوض «بسم‌اللّه»، «سبحان اللّه» یا «اللّه اکبر» یا «لا اله الا اللّه» و یا «الحمد للّه» بگوید (چه حکمى دارد؟) فرمود: این‌ها همه نام خداوند متعال است و ایرادى ندارد.[۲]

این روایت مثل روایات طایفه پیشین دلالت ضمنی بر اشتراط تسمیه دارد؛ چراکه پرسش راوی فرع اشتراط تسمیه می‌باشد. از این‌رو طایفه پیشین اشتراط تسمیه از این روایت قابل اثبات است.

فروعات

اول: تدارک تسمیه

بحث در فرع اول این است که آیا هنگامی که یادش آمد، ذکر تسمیه بر او لازم است یا نه؟ همان‌گونه که در روایت طایفه سوم گذشت، امام(ع) به راوی فرمود: اگر ذابح، تسمیه را از روی فراموشی ترک نمود، هنگام یادآوری آن را تدارک کند و بگوید: «بسم اللّه علی اوله و آخره». حال آیا این امر به معنای وجوب است یا استحباب؟ و هم‌چنین اگر به معنای استحباب است، آیا تنها هنگامی مستحب است که ذبیحه هنوز رو به قبله است و بعد از انقضا حالت استقبال، استحباب منتفی است، یا حکم مزبور در تمامی حالات ذبح وجود دارد؛ مثلاً، هنگام جداکردن گوشت نیز مستحب است آن را تدارک کند؟

گرچه ظاهرِ امر دلالت بر وجوب می‌کند، ولی هیچ‌یک از فقها تدارک را واجب ندانسته‌اند، از این‌رو بایستی امر مزبور را حمل بر استحباب کرد.[۳]

هم‌چنین نسبت به شمول استحباب می‌توان گفت که مقتضای اطلاق روایت این است که هر موقع یادش آمد، تسمیه را محقق سازد و چه‌بسا این شمول تا بعد از فراغت ذبح نیز ادامه داشته باشد، از این‌رو اگر هنگام خوردن آن، یادش بیفتد، مستحب است که در همان حین، تسمیه را محقق ساخته، و آن‌گاه آن را بخورد.[۴]

۲٫تسمیه در ضمن «بسم اللّه»

محقق نراقی؟ره؟ در این‌مورد می‌فرماید: شرط نیست که تسمیه در ضمن «بسم اللّه» محقق شود، از این‌رو اگر در قالبی دیگر محقق گردد که مشتمل بر واژۀ «اللّه» جلّ‌جلاله باشد، کفایت می‌کند. برخی از فقها به این مطلب تصریح نموده‌اند.[۵] علاوه بر آن، همان‌گونه که در روایت طایفه چهارم گذشت، تسمیه با تسبیح، تکبیر، تهلیل و تحمید نیز حاصل می‌شود و آن‌چه در روایت مزبور به عنوان عنصر اصلی می‌باشد، واژۀ «اللّه» است، از این‌رو هر قالبی که متضمن آن بوده باشد، کفایت می‌کند.

۳٫ لزوم تقارن تسمیه با ذبح

آیا لازم است که تسمیه هم‌زمان با ذبح و مقارن با آن تحقق یابد، یا تسمیه در مقدمات ذبح نیز مثل هنگام بستن دست و پای ذبیحه و مانند آن کفایت می‌کند؟

این مسئله در کتب متقدمین به صورت صریح طرح نشده، تنها از ظاهر عبارت ایشان که «التسمیه عند الذبح» را عنوان نموده‌اند، می‌شود آن را برداشت نمود.[۶]

بنابراین ظاهر ادله، این است که تسمیه باید هم‌زمان با ذبح انجام گردد؛ چون با عدم مقارنه، صدق «ذکر اسم خدا بر ذبیحه» مشکوک است. از سوی‌دیگر همان‌طور که در طایفه اول گذشت، امام(ع) از ذبیحه‌ای که هنگام ذبح، نام خدا بر آن جاری نشده، نهی نموده است. در آن‌جا که فرمود: «من لم یسم إذا ذبح فلاتاکله» و از آن‌جایی که در روایت مزبور «إذا ذبح» به «لم یسم» متعلق می‌باشد، اشتراط مقارنه‌ی تسمیه با ذبح قابل استنباط است.[۷]

و صلی اللّه علی محمد و آله الطاهرین

[۱]. کلینی، الکافی، ج ۶، ص ۲۳۳٫

[۲]. ترجمه فروع کافی، ج ۷، ص ۵۸۱.

[۳]. مقدس اردبیلی، مجمع الفائده، ج۱۱، ص۱۱۷: «و انه یذکر اسم اللَّه- کما تقدم- فی الأثناء بعد الذکر کما قیل ذلک حین نسی التسمیه فی الأکل.فیحتمل کونه مستحبا، و ظاهره الوجوب، و لم نعرف قائلا بهما و لا شک انه أحوط».

نراقی، مستندالشیعه، ج۱۵، ص۴۱۶: «أنّ الناسی للتسمیه یذکرها عند الذکر‌، بل ظاهرها الوجوب، و لکن صرّح جماعه بعدم قائل بوجوبه، و لذا حملوه على الاستحباب، و هو جیّد».

نجفی، جواهر الکلام، ج۳۶، ص۱۱۵: «ثم إنه لا یخفى علیک عدم وجوب تدارک التسمیه بعد تمام الذبح مع النسیان بلا خلاف أجده فیه، کما فی الدروس و المسالک، و من هنا وجب حمل الأمر بذلک فی صحیح ابن مسلم السابق على ذلک».

[۴]. نراقی، مستند الشیعه، ج۱۵، ص۴۱۶: «و هل الاستحباب مخصوص بالتذکّر حال الاستقبال بالذبح، أو یعمّ جمیع حالات الاشتغال بالذبیحه، مثل سلخها و تقطیع لحمها؟مقتضى إطلاق الصحیحه: الثانی، بل لعلّه یشمل حال الفراغ أیضا».

[۵]. شهید ثانی، مسالک الافهام، ج۱۱، ص۴۷۸: «و المراد من التسمیه أن یذکر [اسم] اللّه تعالى عند الذبح أو النحر کما یقتضیه الآیه، کقوله: بسم اللّه أو الحمد للّه، أو یهلّله أو یکبّره أو یسبّحه أو یستغفره، لصدق الذکر بذلک کلّه. و فی صحیحه محمد بن مسلم عن رجل ذبح فسبّح أو کبّر أو هلّل أو حمد اللّه، قال: «هذا کلّه من أسماء اللّه، و لا بأس به».

مقدس اردبیلی، مجمع الفائده، ج۱۱، ص۱۱۸: «و صحیحه محمّد بن مسلم، قال: سألته عن رجل ذبح فسبّح أو کبّر أو هلّل أو حمد اللَّه؟ قال: هذا کله من أسماء اللَّه و لا بأس به. فیها دلاله على اجزاء مطلق اسم اللَّه فی التسمیه، و ان التسبیح و التکبیر و التهلیل و التحمیل مجزیه.و أسماء اللَّه لعلّه باعتبار ذکر اسم (اللَّه) فیها، مثل (سبحان اللَّه)، و (اللَّه أکبر) و (لا إله إلّا اللَّه) و (الحمد للَّه)».

[۶] . نراقی، مستندالشیعه، ج۱۵، ص۴۱۶: «هل یجب أن تکون التسمیه مع التذکّر مقارنه للشروع فی الذبح،أم یجوز مقدّمه علیه حین الشروع فی مقدّماته، کأخذ الشاه، أو ربطها و شدّها، أو حین القیام للأخذ؟الظاهر: الأول، لعدم معلومیّه صدق ذکر اسم اللّه علیه فی غیر المقارن للشروع، و لکن المقارنه العرفیّه کافیه قطعا».

[۷]. نجفی، جواهر الکلام، ج۳۶، ص۱۱۵: «و کذلک الظاهر اعتبار المقارنه العرفیه فیها على وجه یصدق التسمیه علیها، فلا یجزئ ذکرها عند مقدمات الذبح، کربط المذبوح و نحوه، قال الصادق (علیه السلام) فی صحیح الحلبی: «من لم یسم إذا ذبح فلا تأکله».