تقریرات/ درس خارج/ مباحث فقهی

5 فوریه, 2024

کد مطلب : 31568

درس خارج فقه حضرت آیت الله کمیلی خراسانی

مباحث فقهی-صید و ذباحه- جلسه دهم

ادله‌ اعتبار تسمیه و بررسی آن‌ها

بسم الله الرحمن الرحیم

دانلود صوت بیانات حضرت آیت الله کمیلی خراسانی در مبحث فقهی صید و ذباحه (جلسه دهم)

مدّت زمان ۲۳:۵۲ دقیقه

تاریخ:۱۴۰۲/۰۸/۰۶

مکان: قم- مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام)

33.5MB- دانلود

تقریرات خارج فقه-صید و ذباحه- جلسه دهم- ۱۴۰۲/۰۸/۰۶

موضوع: ادله‌ اعتبار تسمیه و بررسی آن‌ها

بحث ما درباره شرایط ذبح بود. یکی از شرایط تسمیه بود که بیان شد. در درس امروز ادله‌ اعتبار تسمیه هنگام ذبح را مطرح می‌کنیم.

ادله‌ اعتبار تسمیه و بررسی آن‌ها

الف: اجماع

اولین دلیلی که در اعتبار تسمیه به آن استناد شده است، اجماع می‌باشد.

محقق سبزواری (ره) در این‌باره می‌فرماید:

«لاخلاف عندنا فی وجوب التسمیه و اشتراطها، و یدلّ علیه الآیات و الأخبار».[۱]

ترجمه:

خلافی نزد ما در وجوب تسمیه و اشتراط آن وجود ندارد.

عدم خلاف به اجماع ملحق شده است. لاخلاف عندنا؛ یعنی شرط تسمیه نزد ما شیعیان اجماعی است.

محقق نراقی (ره) اجماع مزبور را نه تنها اجماع منقول می‌داند، بلکه آن را از نوع اجماعات محصل قلمداد کرده و می‌فرماید:

«و من شرائطهما: التسمیه،بالإجماع المحقّق، و المحکیّ بالاستفاضه».[۲]

ترجمه:

و از جمله شرایط ذبح و نحر یکی هم تسمیه می‌باشد، به خاطر اجماع محصل و محکی مستفیض.

و المحکیّ بالاستفاضه؛ به خبر واحدی که در هر طبقه حداقل سه راوی باشد خبر مستفیض گفته می‌شود. خبر عزیز؛ خبر واحدی که در هر طبقه دو راوی باشد. خبر غریب؛ خبر واحدی که در هر طبقه تنها یک راوی باشد.

ب: قرآن

دومین دلیلی که در اعتبار تسمیه به آن استناد شده، آیه قرآن می‌باشد. در قرآن از خوردن ذبیحه‌ای که نام خدا بر آن جاری نشده، نهی شده است و خوردن چنین حیوانی در فرهنگ قرآن فسق می‌باشد:

آیه لا تأکلوا

«وَلَاتَأْکُلُوا مِمَّا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ»؛[۳]

ترجمه‌ آیه:

و از آن‌چه نام خدا بر آن برده نشده نخورید؛ چراکه این کار فسق است.

توضیح آیه: از آن‌جایی که نهی در حرمت ظهور دارد، خوردن ذبیحه‌ای که نام خدا بر آن جاری نشده حرمت تکلیفی خواهد داشت و به لحاظ این‌که حرمت مزبور به عدم ذکر نام خدا استناد یافته، حکم وضعیِ اشتراط تسمیه قابل اثبات است.

آیت اللّه مشکینی(ره) در اصطلاحات الاصول در تعریف حکم تکلیفی گفته‌اند:

«الانشاء الصادر بداع البعث أو الضجر أو الترخیص و تسمیته بالتکلیف لأن فیه بحسب غالب مصادیق کلفه و مشقه علی المأمور و یقسم الی أقسام خمسه. تسمی بالأحکام الخمسه التکلیفیه و هی الوجوب و الاستحباب و الحرمه و الکراهه و الاباحه».[۴]

حکم وضعی از حکم تکلیفی گرفته میشود؛ مثلاً، در بیع و شراء مالکیت به وجود می‌آید که حکم وضعی است. در عقد شرعی بین زن و مرد، زوجیت حکم وضعی است.

تسمیه هنگام ذبح و نحر حکم تکلیفی الهی است. اگر تسمیه نباشد حکم وضعی گوشت میته می‌شود.

ج: روایات

روایاتی که در این مسئله می‌توان از آن‌ها بهره جست بسیار فراوان‌اند؛ چراکه ائمه معصوم (ع) در موارد فراوانی اشتراط تسمیه را خاطر نشان کرده‌اند؛ مثلاً، اشتراط تسمیه در مورد اهل کتاب، ذبیحه‌ی غیربالغ، زن و غلام به شیوه‌های گوناگونی بیان شده است. با این حال در این بحث از میان آن‌ها تنها به چهار طائفه بسنده می‌شود.

طایفه اول

طایفه اول روایاتی است که امام (ع) در آن به صورت مطلق از ذبیحه‌ای که نام خدا بر آن جاری نشده، نهی نموده است.

صحیحه محمدبن مسلم:

«عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ اِبْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَهَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَنْ رَجُلٍ ذَبَحَ ذَبِیحَهً فَجَهِلَ أَنْ یُوَجِّهَهَا إِلَى اَلْقِبْلَهِ قَالَ کُلْ مِنْهَا فَقُلْتُ لَهُ فَإِنَّهُ لَمْ یُوَجِّهْهَا قَالَ فَلاَ تَأْکُلْ مِنْهَا وَ لاَ تَأْکُلْ مِنْ ذَبِیحَهٍ مَا لَمْ یُذْکَرِ اِسْمُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهَا وَ قَالَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَذْبَحَ فَاسْتَقْبِلْ بِذَبِیحَتِکَ اَلْقِبْلَهَ»؛[۵]

ترجمه‌‎ی روایت:

محمّد بن مسلم گوید:از امام باقر (علیه السّلام) پرسیدم: اگر کسى فراموش کند و بدن دام را به سوى قبله نکشاند (چه صورت دارد؟) آن حضرت(ع) فرمود: مى‌توانى از گوشت آن تناول کنى. گفتم: اگر یادش باشد و با وجود آن بدن دام را به سوى قبله نکند (چه صورت دارد؟)

امام (ع) فرمود: از گوشت آن دام نخور. و نیز در صورتى که نام خدا را نبرند و دام را تذکیه نمایند، از گوشت آن دام مخور. حضرتش(ع) فرمود: اگر خواستى دام را ذبح کنى، روى دام را به سمت قبله کن.[۶]

روایت ورد بن زید:

«عَنْهُ عَنْ فَضَالَهَ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَهَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنِ الْوَرْدِ بْنِ زَیْدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ؟ع؟حَدِّثْنِی حَدِیثاً وَ أَمْلِهِ عَلَیَّ حَتَّى أَکْتُبَهُ، فَقَالَ: أَیْنَ حِفْظُکُمْ یَا أَهْلَ الْکُوفَهِ؟! قَالَ قُلْتُ حَتَّى لَا یَرُدَّهُ عَلَیَّ أَحَدٌ مَا تَقُولُ فِی مَجُوسِیٍّ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ ثُمَّ ذَبَحَ؟ فَقَالَ: کُلْ، قُلْتُ: مُسْلِمٌ ذَبَحَ وَ لَمْ یُسَمِّ؟ فَقَالَ: لَا تَأْکُلْهُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَقُولُ: فَکُلُوا مِمّٰا ذُکِرَ اسْمُ اللّٰهِ عَلَیْهِ وَ لٰا تَأْکُلُوا مِمّٰا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ اللّٰهِ عَلَیْهِ»؛[۷]

ترجمه‌ روایت:

ورد بن زید در ضمن حدیثی نقل می‌کند که به ابوجعفر؟ علیه‌السلام؟ گفتم: حدیثی بگو و به من املا کن تا آن را بنویسم، گفت: ای اهل کوفه! حافظه‌ات کجاست؟ گفت: گفتم تا کسی آن را رد نکند، مجوس را چه می گویی، گفت بسم اللّه، بعد ذبح کرد؟ گفت : بخور .گفتم : مسلمانی بدون ذکر نام خدا ذبح کرد ؟ فرمود: آن را نخورید که خداوند متعال می فرماید: پس از آنچه نام خدا بر آن برده شده است بخورید و از آنچه نام خدا بر آن برده نشده است نخورید.

روایات دسته‌ی اول در دلالت بر اشتراط تسمیه، از وضوح برخوردار است. استدلالی که از این طایفه می‌شود ارائه نمود، عین استدلالی است که از آیه مبارکه ارائه شد. در روایات فوق امام؟ع؟ از اکل ذبیحه‌ای که نام خدا بر آن جاری نشده، نهی کرده‌اند. این نهی، ظهور در حرمت تکلیفی دارد. از آن‌جایی که برای حرمت، عاملی غیر از عدمِ رعایتِ تسمیه ذکر نشده است، می‌توان حکم وضعی اشتراط تسمیه را از این روایات استنباط نمود.

و صلی اللّه علی محمد و آله الطاهرین

[۱]. سبزواری، کفایه الأحکام، ج۲،ص۵۸۵٫

[۲]. نراقی، مستند الشیعه، ج۱۵،ص۴۱۲٫

[۳]. انعام(۶)، آیه ۱۲۱٫

[۴]. مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، ص۱۲۰٫

[۵]. کلینی، الکافی، ج۶ ، ص۲۳۳.

[۶]. ترجمه فروع کافی، ج ۷، ص ۵۷۸٫

[۷]. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹،ص۶۹٫