درس خارج فقه حضرت آیت الله کمیلی خراسانی

مباحث فقهی-سقط جنین- جلسه سی ام

موضوع: سقط جنین از دیدگاه حقوق بشر

مباحث فقهی-سقط جنین- جلسه سی‌ام- ۱۴۰۲/۰۳/۰۹

موضوع: سقط جنین از دیدگاه حقوق بشر

سالانه میلیون‌ها مورد سقط جنین در سراسر جهان صورت می‌گیرد که این موضع در برخی از کشورها به طور مطلق با منع قانونی مواجه بوده و جرم و قابل مجازات است و در برخی دیگر از کشورها مطلقا مجاز و در بعضی کشورهای دیگر حسب مورد و تحت شرایطی خاص مجاز است. اما این امر در بین طرفداران حقوق بشر دو نوع برخورد کاملا متفاوت را برانگیخته است به طوری که برخی از ایشان با استناد به مسائلی از قبیل لزوم رفع تبعیض و همسان سازی حقوق زن و مرد، سقط جنین را از حقوق مسلم زن قلمداد کرده و آنچه را که در رحم، در حال رشد است را جزئی از اجزای مادر ، فاقد حیات انسانی و تنها تکه‌ای گوشت، غضروف یا بافتی می‌دانند که فاقد هرگونه حقی است و بنابراین مستحق کم‌ترین احترام و توجه نیست. از نظر ایشان اولین نگرانی و دلواپسی باید معطوف به سلامت روحی، جسمی، رفاه و موقعیت خوب اجتماعی و آسودگی و آسایش مادر باشد.^[۱]

از طرف دیگر برخی از طرفداران حقوق بشر در راستای منع و عدم جواز سقط جنین به استدلال‌های مشابهی تمسک جسته و با استناد به حق حیات جنین در صدد مقابله با سقط جنین و ممنوعیت این امر برآمده‌اند.

دیدگاه طرفداران سقط جنین که موضوعات حقوق بشری را متمسک خویش قرار داده‌اند را می‌توان بر مبنای حق حیات و سلامتی و یا حق احترام به تمامیت جسمانی و حق آزادی در تصمیم‌گیری نسبت به موضوعات خصوصی شامل حق احترام به حریم خصوصی و حق تعیین تعداد فرزندان و فاصله زمانی بارداری تبیین و تشریح کرد که ذیلاً به آن‌ها خواهیم پرداخت.

۱٫ حق حیات و سلامتی

در حالی که اسناد بین المللی حقوق بشر مستقیماً موضوع سقط جنین را مورد توجه قرار نداده‌اند، لکن حق حیات و سلامتی زنان به خوبی مورد شناسایی واقع شده است. حق حیات یک حق طبیعی است که در بیشتر اسناد حقوق بشر مورد حمایت قرار گرفته است. این حق در مادۀ ۳ اعلامیۀ جهانی حقوق بشر، مادۀ ۶ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، مادۀ ۴ منشور آفریقایی حقوق بشر، مادۀ ۴کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر و مادۀ ۲ کنوانسیون اروپایی حمایت از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی ذکر شده است.

بر مبنای میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی لازم است که دولت ها «اقدامات مثبتی» را در راستای حفظ حیات به عمل آوردند، هم‌چنین حق سلامتی در مادۀ ۱۲ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مورد اشاره قرار گرفته است. مطابق این ماده کشورهای طرف این میثاق می‌بایست حق هر کس را به تمتع از بهترین حال سلامت جسمی و روحی ممکن‌الحصول به رسمیت بشناسد، به موجب مادۀ ۱۲ کنوانسیون رفع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان نیز دولت‌ها باید همۀ اقدامات لازم برای محو تبعیضات علیه زنان در زمینۀ مراقبت بهداشتی را به کار گیرند.

۲٫ حق برابری و رهایی از تبعیض

حق برابری یکی از اصول بنیادین اسناد حقوق بشری است. رهایی از تبعیض در برخورداری از حقوق بشر نیز در هر یک از اسناد مهم حقوق بشر مورد تأکید قرار گرفته است. این حمایت در مادۀ ۲ اعلامیه جهانی حقوق بشر و مادۀ ۳ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، مادۀ ۳ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مادۀ ۲ کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر، مادۀ ۱۴ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر و مادۀ ۲ منشور آفریقایی حقوق بشر مورد توجه قرار گرفته است.

مادۀ ۱ کنوانسیون در راستای رفع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان، تبعیض را به عنوان هرگونه تمایز، استثنا (محرومیت) یا محدودیت بر اساس جنسیت که نتیجه یا هدف آن خدشه دار کردن یا لغو شناسایی، بهره مندی یا اعمال حقوق بشر و آزادی‌های اساسی در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، مدنی یا هر زمینۀ دیگر توسط زنان صرف نظر از وضعیت زناشویی ایشان و بر اساس تساوی میان زنان و مردان، تعریف می‌کند.

به عقیدۀ طرفداران سقط جنین با تکیه بر تعریف فوق، محدودیت سقط جنین موجب جلوگیری از زنان در اعمال حقوقشان بوده و این امر شکلی از تبعیض می‌باشد. به زعم ایشان محدود کردن سقط جنین این نتیجه را در پی خواهد داشت که در موارد لزوم مانع از دسترسی زنان به شیوه‌هایی شود که برای بهره‌مندی از حق حفظ سلامت زنان ضروری است. آنان این نکته را خاطرنشان می‌سازند که سقط جنین یک امر پزشکی است.

به طور کلی طرفداران سقط جنین، قوانین محدود کنندۀ سقط جنین را دارای نتایج و اهداف تبعیض‌آمیز در حوزۀ سلامت زنان دانسته و با تکیه بر حق عدم تبعیض میان زنان و مردان، خواستار آزادی سقط جنین می‌باشند.

۳٫ استقلال در تصمیم گیری و حق احترام به تمامیت جسمانی

حق زن در خاتمه دادن به دوران حاملگی از حق او دربارۀ تصمیم‌گیری دربارۀ جسم و قابلیت تولید مثل او نشأت می‌گیرد. این مقررات شامل حمایت از حق احترام به حریم خصوصی، حق تصمیم گیری آزاد و مسئولانه نسبت به تعداد فرزندان و فاصله زمانی بارداری و حق احترام به تمامیت جسمانی است.

منع مداخله در حریم خصوصی و زندگی خانوادگی فرد به موجب مادۀ ۱۲ اعلامیۀ جهانی حقوق بشر، ماده ۱۷ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و مادۀ ۱۲ کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر و مادۀ ۸ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، مورد حمایت قرار گرفته است. تصمیمی که فرد در رابطه با جسم خود و به ویژه در ارتباط با قابلیت تولید مثل خود می‌گیرد، به طور مستقیم در قلمرو تصمیم‌گیری فرد نسبت به حریم خصوصی وی قرار می‌گیرد، این امر متمسک طرفداران سقط جنین قرار گرفته و به زعم ایشان ممانعت زن از سقط جنین موجب نادیده گرفتن این حق می‌شود.

حق تعیین تعداد فرزندان و فاصله زمانی بارداری نیز با حق احترام به حریم خصوصی مرتبط است و به عنوان تکلیفی برای دولت‌ها در رابطه با برنامه تنظیم خانواده مطرح شده است. در مصوبۀ نهایی کنفرانس بین‌المللی حقوق بشر آمده است که والدین دارای یک حق انسانی اصلی می‌باشند که به طور آزادانه و با مسئولیت تمام تعداد فرزندان و فاصله زمانی بارداری را تعیین کنند.

و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین

[۱] . طبیبی جبلی، مرتضی، بررسی و نقد نظریه جواز سقط جنین از منظر فقهای امامیه، ص۷۸٫

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=31867