حوزه باید یک عرفان کارآمد را در یک نظام سلوکی و تربیتی ایجاد کند

عرفان اجتماعی در آینه کربلا

دکتر محمد جواد رودگر: اکنون عرفان‌های سودجویانه و نوظهور بسیاری ایجاد شده است که نقش حوزه‌های علمیه در این زمینه مهم است.

عرفان اجتماعی در نهضت حسینی در کلام دکتر محمد جواد رودگر

بیدل مصرعی زیبا و عمیق دارد که «آیینه در کربلا» است. اگر این عبارت به ذهن و ضمیر سپرده شود، بر زبان جاری شود و در زندگی پیاده شود کفایت می‌کند.

عرفان، معرفت شهودی به حضرت حق تبارک‌و‌تعالی، اسماء حسنای الهی و تجلیات و تعینات حق است که شامل شهود در مرتبه عین الیقین و بالاتر و والاتر از آن در مرتبه حق الیقین است. انسان به تدریج در اثر سیر و سلوک، طی مقامات معنوی، منازل باطنی و انفسی به جایی می‌رسد که به غیر از خدا چیزی را نمی‌بیند و حقیقت عرفان نیز همین است.

دو گزاره در عرفان از گزاره‌های مبنایی و زیرساختی است. گزاره اول جز خدا هیچ نبودن است. این گزاره در عرفان نظری به توحید وجودی یا وحدت شخصی وجود موسوم است. یعنی غیر از خدا هیچ چیزی نیست. لیس فی الدار غیره الدیار.

گزاره دوم جز خدا هیچ ندیدن است. این گزاره در عرفان عملی به توحید شهودی و وحدت شهود موسوم و موصوف است. توحید وجودی معلول و مولود این توحید شهودی است.

انسان تا حق را شهود نکند و به حقیقت الحقایق نرسد نمی‌تواند از توحید وجودی دم بزند. همه چیز مظهر و جلوات خداست و هرچه هست شعاع‌ها و پرتوهای وجودی اوست.

در فرازی از دعای عرفه آمده است: «اَنْتَ الَّذی اَشْرَقْتَ الاْنْوارَ فی قُلُوبِ اَوْلِیآئِکَ حَتّی عَرَفُوکَ وَوَحَّدُوکَ وَاَنْتَ الَّذی اَزَلْتَ الاْغْیارَ عَنْ قُلُوبِ اَحِبّائِکَ حَتّی لَمْ یُحِبُّوا سِواکَ وَلَمْ یَلْجَئُوا اِلی غَیْرِکَ»؛ یعنی خدایا فقط تو هستی چون غیر از تو کسی نیست. این فقط «تو» به مفهوم این نیست که دیگرانی هم وجود دارد که نباید آن‌ها را دید و فقط باید خدا را دید. بلکه اصلاً غیر و دیگری وجود ندارد. این نگاه کثرت‌بین شده و اعتباریات را می‌بیند. یعنی به جای دیدن حقایق، سراب را آب دیده و در کثرات غرق شده و آنچه را باید ببیند نمی‌بیند.

چرا در دعای عرفه آمده « وَاَنْتَ الَّذی اَزَلْتَ الاْغْیارَ عَنْ قُلُوبِ اَحِبّائِکَ»؟ چون در فرازی دیگر آمده: «لَمْ یُحِبُّوا سِواکَ وَلَمْ یَلْجَئُوا اِلی غَیْرِکَ»

در فراز پایانی مناجات شعبانیه آمده: «إِلَهِی وَ أَلْحِقْنِی بِنُورِ عِزِّکَ الْأَبْهَجِ فَأَکُونَ لَکَ عَارِفا وَ عَنْ سِوَاکَ مُنْحَرِفا وَ مِنْکَ خَائِفا مُرَاقِبا یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ»

آیا طالب عرفان هستید و در این طلب صداقت داشته و ریگی به کفش ندارید؟

عرفان در آیات و بینات قران، در احادیث و روایات، در ادعیه و نیایش‌های اهل‌بیت عصمت و طهارف و در کلام و کردار اباعبدالله الحسین «ع» من جمیع الجهات و الحیثیات تعین و تجلی پیدا کرد.

عرفان در دعای عرفه فقط به دعای عرفه محدود نشد و در مقام مناجات باقی نماند. بلکه در نهضت اباعبدالله و در قیام کربلا آن هم در روز عاشورا و در دل آن حوادث عجیب و غریب و در قتلگاه کربلا تشخص و تعین پیدا کرد.

حضرت مطالب دعای عرفه را در اینجا پیاده کرد. عرفانی که در نهضت حسینی دیده می‌شود یک عرفان درونگرا، در خلوت، خلسه، عزلت، رهبانیت و گوشه‌نشینی محض نیست. بلکه عرفان درون‌گرای برون‌نگر است.

عرفانی که در آن سجاده و سنگر باهم جمع شد؛ شمشیر و شهود با یکدیگر اجتماع پیدا کرد. عقل و عشق در کنار یکدیگر و معاضد هم هستند. با یکدیگر تعاضد دارند و تضاد ندارند. آن عقل رحمانی فطری شکوفا شده در پرتو وحی در ذیل و ظل عنایات و هدایت انسان کامل مکمل معصوم مگر می‌شود با عرفان و سلوک در تعارض و تضاد باشد؟ حاشا و کلا.

توبه، توکل، تفویض، رضا و تسلیم و مقامات متعارف هفت‌گانه عرفانی و سلوکی در میدان عمل یعنی در قیام کربلا و نهضت عاشورا خود را نشان داد.

اهل‌بیت عصمت و طهارت صرفاً به صورت تئوریک، نظری و انتزاعی برای ما حدیث، دعا و کلامی نخواندند بلکه همه را واقعی و عینی و به زبان امروزی‌ها رئالستیک کردند.

اینطور نبود کشکول و تبرزینی به دست بگیرند، گیسو بلند کنند، حلقه‌ای تشکیل دهند و ذکری بگویند. هیچ کدام از این موارد در سنت و سیره معصومین «ع» مشاهده نمی‌شود.

عرفان در متن زندگی مهم است. اگر تجربه زیسته سلوکی عرفانی پیدا کنید در تجربه زیسته فردی، خودت در تجربه زیسته خانوادگی و در تجربه زیسته اجتماعی در متن جامعه اگر بتوانید این‌ها را متصل و مرتبط به هم کنید. در واقع عرفان را آورده‌اید هم در خلوت، خلسه و رابطه خود با خدا هم در رابطه خود با خانواده هم در رابطه خود با جامعه هم رابطه خود با محیط زیست و زندگی خود.

نقشه راه این روابط چهارگانه بین خود و خدا، خود و خود، خود و خلق و خود و خلقت و این را بر اساس شریعت حقه محمدیه «ص» و در سنت و سیره پیامبر و عترت طاهر پیامبر «ع» یعنی زندگی خود را بر اساس آن تعریف، تعیین، تنظیم کردید و به آن تحقق بخشیدید بدان که اهل معرفت هستید.

در هر لباسی باش در هر صنفی باش در هر شغل و حرفه ای باش مرد باشی زن باشی اصلا در عالم حقایق تمام اینها برچیده می شود فراجنسیتی است فراطبقاتی است فراصنفی است.

هر وقت رابطه خود با خدا، رابطه خود با جامعه و خانواده و بر اساس شریعت رسول خدا و اهل بیت پیدا و تعریف کردید و تحقق بخشیدید بدانید که اهل معرفت و عرفان عملی هستید. که این نوع زندگی در این آیه ۳۷ سوره نور، نهج البلاغه و دعای عرفه وجود دارد.

امام حسین علیه السلام نشان دادند که عرفان اجتماعی در اوج است. این عرفان در هدایت و ولایت و حکومت است برای اینکه عقلانیت، معرفت و عدالت اجتماعی پیاده شود و در نهضت امام حسین (ع) وجود دارد.

عرفان اجتماعی احیاگری دین است، اکنون که بدعت‌ها آمده است و سنت‌ها را کنار گذاشته است، نهضت احیای دین و امت وجود دارد. عرفان اجتماعی دارای اجتهاد است و در قیام امام حسین و چهره‌هایی که در این نهضت حضور فعال داشتند از زنان، مردان، کودکان، فقرا، ثروت مندان و یک تابلوی تمام عیار است.

حضرت زینب (س) پیرو عرفان حسینی است و پیر طریق آن امام حسین (ع) است، این بانو آنقدر حسین (ع) گفت که شد حسینی و اینقدر در این حسینی شدن سیر کرد که اوج پیدا کرد و حسینی دیگر شد.

حضرت ابوالفضل (ع) به مرحله عرفانی رسید که شهدا هم به مقام او غبطه می‌خورند. تک تک چهره‌های عاشورا را می‌توان در نهضت حسینی ردیابی کرد و از بعد اجتماعی، جهادی، انقلابی و حماسی بررسی کرد، این عرفان را باید در افرادی که در عاشورا حضور داشتند و با سرنوشت‌هایی که داشتند با اشعاری که در میدان جنگ می‌سرودند باید بررسی کرد که این افراد چگونه به این مرحله رسیدند.

انقلاب اسلامی و این نظام یک عرفان اجتماعی است که امام راحل از عرفان امام حسین (ع) تجلی گرفت خود امام به این عرفان اجتماعی رسیدند و در جامعه عملیاتی کردند. سردار قاسم سلیمانی یک مکتب است. این شهید به جایگاهی رسیده است که توانسته عرفان اجتماعی را در متن خود زندگی کند. از این رو اگر دنبال الگو و اسوه هستیم خداوند این افراد را برای ما قرار داده است.

کرامت انسان در سیروسلوک در عبودیت و عبدالله شدن است این عرفان نوشیدنی و چشیدنی است که باید انسان در زندگی خود و در رابطه با خانواده، جامعه، کشور و در عرصه بین المللی آن را اجرایی کند.

اکنون عرفان‌های سودجویانه و نوظهور بسیاری ایجاد شده است که نقش حوزه‌های علمیه در این زمینه مهم است.

کمیته عرفانی در حوزه‌های علمیه تشکیل شده است و قرار است که از پژوهشگران در حوزه عرفان حمایت همه جانبه شود و خودش برخی از خلاءها و نیازهایی که در مراکز آموزشی و پژوهشی وجود دارد را بررسی کند.

در این کمیته عرفان شناسان اجتماع پیدا کردند و سیاست گذاری و مدیریت صورت می‌گیرد تا محققان را در این زمینه تربیت کنند. یکی از موضوعات بسیار مهم این نظام تربیت سلوک و معنوی است.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=28788