اخبار/ بیانات آیت الله کمیلی/ بیانات اخلاقی/ شرح درس/ شرح کتاب چهل حدیث

20 آوریل, 2025

کد مطلب : 32998

شرح کتاب چهل حدیث- جلسه سی‌ و پنجم

شرح کتاب چهل حدیث- ادامه شرح حدیث دهم با موضوع هوای نفس

باید سعی کنیم در مسیر سیر و سلوک الی‌اللّه، با هواها و خواسته‌هایی که مشروعیت ندارند، مخالفت کنیم و آن‌ها را از خود بزداییم.

بیانات حضرت آیت الله کمیلی خراسانی در شرح کتاب چهل حدیث حضرت امام خمینی (جلسه سی‌ و پنجم)

ادامه شرح حدیث دهم با موضوع هوای نفس

بسم‌اللّه الرّحمن الرّحیم و به نستعین و صلّی اللّه علی محمد و آله الطّاهرین اللّهم صلّ علی محمد و آل محمد

قال امیرالمؤمنین علیه‌السلام: «إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمُ اثْنَتَیْنِ: اِتِّبَاعَ اَلْهَوَى وَ طُولَ اَلْأَمَلِ. أَمَّا اِتِّبَاعُ اَلْهَوَى فَإِنَّهُ یَصُدُّ عَنِ اَلْحَقِّ، وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ فَإِنَّهُ یُنْسِی الآخِرَهَ.» این همان حدیثی بود که در هفته گذشته به عنوان حدیث دهم از «چهل حدیث» حضرت امام، رضوان‌الله‌علیه، در کتاب چهل حدیث مطرح شد. برخی از فصولی را که ایشان پیرامون این حدیث بیان کرده‌اند، آوردیم؛ از جمله اینکه در یک فصل می‌فرمایند:

انسان در ابتدا حیوانِ بالفعل است. البته منظور ایشان، نفسی است که هنوز تزکیه نشده و مانند حیوانات تابع غضب، شهوت و آن‌چه خاصیت یک حیوان است می‌باشد. ولی اگر همین انسان پا در مسیر سیر و سلوک گذاشت و اخلاق الهی پیدا کرد مراحلی چون تخلیه، تحلیه و تجلیه یعنی تخلیه از رذایل، تحلیه به فضایل، و تجلیه به انوار ذات، این‌ها مسائلی است که بسیاری از بزرگان و افراد بلندمرتبه وارد این مسیر شدند و موفق شدند.

در فصل دیگری که ایشان پیرامون این حدیث عنوان می‌کنند، به مذمتِ اتباع هوای نفس پرداخته‌اند؛ چنان‌که قرآن می‌فرماید: «وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ» (بخشی از آیه ۲۶ سوره ص)

تبعیت از هواهای نفسانی، انسان را به جاهایی می‌کشاند که مرضیّ حضرت حق نیست. و همان‌گونه که در آغاز این مطلب آمده بود، فرمایش امیرالمؤمنین علیه‌السلام تحقق خواهد یافت.

لذا باید سعی کنیم در مسیر سیر و سلوک الی‌اللّه، با هواها و خواسته‌هایی که مشروعیت ندارند، مخالفت کنیم و آن‌ها را از خود بزداییم.

روایتی را ایشان از کتاب شریف کافی نقل می‌کنند: الإمامُ الصّادقُ علیه‌السلام: «اِحذَروا أهواءَکُم کَما تَحذَرونَ أعداءَکُم، فلَیسَ شَیءٌ أعدى لِلرِّجالِ مِن اتِّباعِ أهوائهِم و حَصائدِ ألسِنَتِهِم.»

امام صادق علیه‌السلام که چند روز دیگر، در بیست‌وپنجم ماه شوال، سالروز شهادت این بزرگوار است می‌فرمایند: از پیروی هواهای نفسانی خود برحذر باشید، همان‌گونه که از دشمنان خود پرهیز می‌کنید؛ چرا که هیچ چیزی دشمن‌تر برای انسان نیست از پیروی هواهای نفسانی‌اش و «حصائد ألسنتهم»؛ یعنی آنچه از زبان‌هایشان برداشت می‌کنند. «حصائد» به معنای درو کردن است؛ همان‌گونه که کشاورز محصول زحمتش را درو می‌کند، زبان نیز محصولی دارد. اگر انسانی گرفتار هواهای نفسانی گوناگون باشد، زبان او نیز از کنترل خارج می‌شود؛ سایر اعضا نیز همین‌طور. چون با نفس مجاهده نکرده، مخالفت ننموده و تهذیب و تزکیه‌ای نداشته است. بنابراین آنچه از زبان چنین شخصی صادر می‌شود، امور ناپسند و گناه است. در برخی روایات آمده که چهل گناه می‌تواند از زبان صادر شود. پس انسان باید به‌شدت مراقب زبان، حرکات و سکنات خود باشد تا مبادا چیزی برخلاف رضای خداوند از او صادر شود.

موعظه‌ای که امام در این زمینه دارند چنین است: ای عزیز، بدان که خواهش و تمنای نفس، هیچ‌گاه به پایانی نمی‌رسد. اشتهای نفس، یعنی تمنیات و آرزوهای نفسانی، حد و مرزی ندارد؛ هرگاه یک خواسته برآورده شود، خواسته‌ی دیگری پدید می‌آید. بنابراین باید این خواسته‌ها را از ریشه پاک کرد؛ هر آن‌چه نامطلوب است، باید تطهیر شود، حتی آن خواطر پنهانی در درون، که دفع آن‌ها بسیار دشوار است.

بزرگان گفته‌اند: نفی خواطر، امری بسیار سخت است؛ ولی راه‌کارهایی برای آن وجود دارد که در کتاب‌های ما نیز به آن‌ها اشاره شده است.

در صفحه ۱۷۲، حضرت امام باز هم موعظه‌ای دارند؛ موعظه‌ای پشت موعظه، و در برخی جاها آن را خطاب به نفس خود بیان می‌کنند: می‌فرمایند: ای انسانِ ظلومِ جهول، که به خود ظلم می‌کنی و به اولیای نعمتت. آنان که جان و مال و راحتی خود را در راه هدایت تو فدا کردند. شهادت انبیا برای چه بوده؟ شهادت ۱۲۴ هزار پیامبر برای چه بوده؟ شهادت ائمه‌ معصومین برای چه بوده؟ شهادت ۵۳ نفر از شهدای اُحُد که کنار قبر حمزه دفن‌اند، برای چه بوده؟

وقتی انسان به آن‌جا می‌رود، باید هم حمزه را زیارت کند و هم آن شهدا را. البته گروهی از زخمی‌های جنگ اُحد پس از بازگشت به مدینه، در اثر همان زخم‌ها از دنیا رفتند. آنان نیز مقام شهید دارند، ولی در قبرستان بقیع و در گوشه‌ای از آن دفن شده‌اند. امروز اثری از قبور آن‌ها باقی نمانده است. از یک در وارد قبرستان بقیع می‌شوید؛ جدیداً مسیر را طوری طراحی کرده‌اند که پس از ورود، باید یک مسیر دَوَرانی بزرگ را طی کنید و بعد از همان در خارج شوید. این مسیر به‌گونه‌ای چیده شده که زائر به سمت قبور آن شهدا نرود، به گوشه‌هایی نرسد که ممکن است برخی آن‌ها را به یاد داشته باشند.

آن‌هایی که سفرهای مکرر داشته‌اند، خوب می‌دانند هر قبر کجاست: مثلاً شهدا در کدام گوشه بوده‌اند، چهار امام در کدام سمت مدفون‌اند، یا قبر ام‌البنین علیها‌السلام کجاست. این‌ها را می‌دانند. اما آیا می‌توانند بروند و کنار آن قبرها بایستند؟ اصلاً اجازه‌ توقف ندارید! یعنی شرایط خیلی سخت‌تر شده. نمی‌توانید در جایی تکیه دهید، یا صندلی بگذارید و بنشینید. اجازه‌ ایستادن ندارید. می‌گویند: آقا، شما باید این مسیر را بروی، بروی و بروی تا به انتها برسی. در حالی که در این مسیر، قبرهایی هست. قبرهایی که ما می‌خواهیم زیارتشان کنیم. ما که قصد زیارت قبور اهل مدینه و اهل تسنّن را نداریم. اما ما را از مسیری می‌برند که گم بشویم، بی‌آنکه نشانی از آن قبور ببینیم. و آن طرف هم چیزی نیست؛ و اگر بخواهی بایستی، نمی‌گذارند. ان‌شاءاللّه که در روابط جدیدی که برقرار شده، بشود فکری به حال این وضعیت کرد.

در ادامه، حضرت امام تذکراتی دارند ایشان می‌فرمایند: ای عزیز، ببین مولای تو در دعای کمیل، در مناجات با خدای تعالی چه عرض می‌کند؟

می‌فرماید: «أنت تعلم ضعفی عن قلیل من بلاء الدنیا و عقوباتها…» تا آن‌جا که می‌فرماید: «و هذا ما لا تقوم له السماوات و الأرض.» سپس حضرت امام می‌فرمایند: این چه عذابی است که آسمان‌ها و زمین‌ها توان تحمل آن را ندارند، و این عذاب برای تو تهیه شده است!

خوب توجه کن به این جمله: و این عذاب برای تو تهیه شده است. و باز هم تو متنبّه نیستی؛ بلکه روزبه‌روز بر نسیان و غفلت و خوابت افزوده می‌شود. هان! ای دل غافل، هان! ای دل غافل، از خواب برخیز و مهیّای سفر آخرت شو: «فقد نودی فیکم بالرحیل.» ندای کوچ بلند شده است. عُمّال حضرت عزرائیل علیه‌السلام مشغول‌اند، و تو را در هر آن به سوی عالم آخرت سوق می‌دهند، و باز هم تو غافل و نادانی!

در پایان، دعایی را می‌آورند که در سجده‌های نماز خوانده می‌شود. تعبیری که حضرت امام در این نقل آورده‌اند، واژه‌ی “دارالسّرور” را دربر دارد. برخی نسخه‌ها هم تعبیر “دارالخلود” دارند. دعای کامل چنین است: «اللهم إنّی أسألک التجافی عن دار الغرور، والإنابه إلى دار السّرور، والاستعداد للموت قبل حلول الفوت، وصلى الله على محمد وآله الطاهرین.»

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=32998

مطالب مشابه

متن پیام تسلیت موسسه انوار توحید تحت تولیت حضرت آیت الله حاج شیخ محمد صالح کمیلی خراسانی «حفظه الله»

متن پیام تسلیت آیت الله کمیلی در پی ارتحال حاج عبدالجلیل محیی

گزارش تصویری بازدید آیت الله کمیلی از نمایشگاه کتاب تهران ۱۴۰۴

اطلاع‌ رسانی زمان بازدید استاد از نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴

حضور انوار توحید در نمایشگاه کتاب تهران

اطلاعیه برگزاری جلسه ۳۷ شرح کتاب چهل حدیث

مرگ دیگران عبرتی برای بیداری/خطر نماز نخواندن و علوم غریبه

مجموعه سخنرانی‌های آیت الله کمیلی خراسانی «حفظه الله» در ماه ذی القعده

عدم برگزاری جلسه درس اخلاق

پیام تسلیت آیت‌الله کمیلی خراسانی در فقدان آقایان سیدعیسی و سیدیحیی حسنی

نظرات

کلام استاد

کلیپ صوتی

زیارت و دیدار حضرت صاحب الزمان (عج)

ویژه نامه

مجموعه سخنرانی‌های آیت الله کمیلی خراسانی «حفظه الله» در ماه ذی القعده

تقویم سلوکی

اعمال ماه ذی القعده

مناسبات ماه ذی القعده

ماه ذى القعده ، نخستین ماه ازماههاى حرام است که در آنها جنگ، حتّى با دشمنان اسلام حرام است; مگر این که جنگ برمسلمین تحمیل شود (سه ماه دیگر از ماههاى حرام، ذى الحجّه، محرّم و رجب است) آتش بس در این چهار ماه وسیله اى براى آرامش جامعه و توفیق براى حجّ وعبادت، حلّ مشکلات اقتصادى و بازنگرى در امر جنگ و یافتن نقطه پایان براى آن و سپس مرهم نهادن بر زخم هاى جانکاه ناشى از آن است. ماهى است که زوّار خانه خدا از اطراف و اکنافِ جهان به سوى خانه خدا حرکت مى کنند، گروهى به مدینه مى روند و قبر پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و قبور ائمّه هدى(علیهم السلام) را زیارت مى کنند و آثار تاریخى که در جاى جاى این خاستگاه اسلامى وجود دارد را مى بینند و غرق لذّات روحانى مى شوند (هرچند نابخردان و جاهلان، بسیارى از این آثار عظیم و گرانقدر را از میان برده اند) گروه دیگرى راهى مکّه مى شوند و با انجام مناسک «عمره تمتّع» در انتظار مراسم بزرگ عبادى سیاسى حج مى نشینند و با طواف کعبه و شرکت درصفوف پرشکوه جماعت، روح و جانشان را تازه مى کنند . سیّد بن طاووس در فضیلت این ماه مى گوید: «ماه ذى القعده ماهى است که به هنگام شدّت و گرفتارى، زمان خوبى براى دعاست، و براى رفع ظلم و ستم و دعا بر ضد ظالم مؤثّر است. همچنین مى گوید: «این ماه «ماه اجابت دعاها» نامیده شده است; لذا باید اوقاتش را غنیمت شمرد و در آن روزه حاجت گرفت.