برشی از کتاب چلچراغ سلوک

سیر استکمالی سالک در برزخ

زمینه‌های رشد و کمال انسان بعد از مرگ وابسته به عمل دنیوی اوست؛ پس کسانی که اهل دنیا و هواپرستی باشند از این سیر محروم هستند و کسانی که اهل معنویات و سیر الی اللّه باشند، از نعمت رشد و استکمال برزخی بهره‌مند خواهند شد.

سیر استکمالی سالک در برزخ

به نظر ما سیر استکمالی بعد از مرگ و در برزخ امکان داشته و واقع می‌شود.{۱} خداوند وجود مطلق و بی‌نهایت است و سالک در سیر الی اللّه به سوی بی‌نهایت حرکت می‌کند.

«اِنَّا للَّهِ وَ اِنَّا اِلیهِ راجِعُونَ»{۲}؛ همانا ما برای خداییم و به سوی او بازمی‌گردیم. سیرِ «والیه راجعونی» همواره ادامه خواهد داشت و مرگ طبیعی و قهری مانع این سیر نخواهد شد؛ چون بازگشت به سوی خدا سیری تکاملی است و سالک به هر میزانی که در دنیا تلاش کند آن را طی خواهد کرد و ادامه آن را بعد از مرگ به سرانجام خواهد رساند، تا این‌که در عالم برزخ با کنار رفتن موانع، نفس انسان قابلیت اعطای صُوَر جدید از سوی خداوند را پیدا کرده و ظهورات و تجلیات تازه‌ای را ادراک می‌کند. این سیر برای سالک تا جایی ادامه می‌یابد که در نهایت وجودش فانی در ذات الهی گردد.

سیر استکمالی برای کسانی است که در این دنیا دنبال سیر الی اللّه بوده و عطش لقای الهی داشتند نه کسانی که دنبال هوای نفسانی بودند.خداوند در قرآن می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَیمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِیلًا أُولَئِکَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَهِ وَلَا یکَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَلَا ینْظُرُ إِلَیهِمْ یوْمَ الْقِیامَهِ وَلَا یزَکِّیهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ»{۳}؛ آنان که عهد خدا و سوگند خدا را به بهایی اندک بفروشند اینان را در آخرت بهره‌ای نیست و خدا با آن‌ها (از خشم) سخن نگوید و در قیامت (به نظر رحمت) بدان‌ها ننگرد و (از پلیدی گناه) پاکیزه‌شان نگرداند، و آنان را عذابی دردناک خواهد بود. در این آیه شریفه دو نکته مهم وجود دارد:

اول: خداوند افراد مذکور در آیه شریفه را در آخرت پاکیزه‌ نمی‌کند. این امر نشان می‌دهد خداوند کسانی را که به عهد الهی پایبند باشند را در آخرت پاکیزه می‌کند؛ یعنی زمینه‌های رشد و کمال انسان بعد از مرگ وابسته به عمل دنیوی اوست؛ پس کسانی که اهل دنیا و هواپرستی باشند از این سیر محروم هستند و کسانی که اهل معنویات و سیر الی اللّه باشند، از نعمت رشد و استکمال برزخی بهره‌مند خواهند شد.

دوم: منظور از تزکیه الهی چیست؟ این تزکیه در واقع همان رشد استکمالیِ بندگان خوب خدا و لطف الهی به ایشان است که بعد از مرگ طبیعی و در برزخ برای ایشان اتفاق می‌افتد.

برخی در مورد سیر استکمالی بعد از مرگ و برزخ اشکالاتی وارد می‌کنند. ما در جواب ایشان می‌گوییم: این‌که در دستورات دینی خیرات دادن برای اموات یا فاتحه خواندن و طلب مغفرت برای مردگان سفارش شده، برای چیست؟ این‌که گفته می‌شود ورثه ابتدا باید قرض‌های میت را بپردازند بعد در ترکه تصرف کنند چه دلیلی دارد؟ اگر موجب نمی‌شود عذاب از ایشان برداشته شود یا اگر در نعم الهی هستند، نعمت‌های بیشتری به ایشان برسد، پس چه فایده‌ای دارد؟ اگر این کارها گره‌ای از اهل برزخ برطرف نمی‌کند، سفارش به آن‌ها لغو خواهد بود، درحالی‌که خداوند و رسول او و اهل بیت علیهم السلام ما را به لغو امر نمی‌کنند.

برخی روایات به سیر استکمالی در برزخ اشاره دارند که به آن‌ها اشاره می‌کنیم. قال النبیُّ صل الله علیه و آله و سلم : إذا ماتَ ابنُ آدم انقطعَ عملُه إلَّا من ثلاث: صدقه جاریه، أو علم ینتفعُ به مِن بعدِهِ، أو ولد صالح یدعُو لَه{۴}؛ هنگامى که انسان می‌میرد، پرونده اعمال او بسته مى‌شود جز در سه چیز: اول: صدقه جاریه، دوم: علم و دانشی که دیگران از آن بهره‌مند گردند، سوم: فرزند صالحی که برای او دعای خیر نماید. سود و فایده موارد مذکور در روایت شریف، بعد از مرگ به انسان می‌رسد و موجب ارتقای وجودی او می‌شود.

در روایت دیگری رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم می‌فرماید: مَنْ سَنَّ سُنَّه حَسَنَه فَلَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى یوْمِ اَلْقِیامَهِ مِنْ غَیرِ أَنْ ینْتَقِصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شئ {۵} هر کس سنّت خوبى را پایه گذارى کند،پاداشش را و پاداش کسى را که تا روز قیامت به آن عمل کند به او مى‌دهند، بدون این‌که از اجر عمل کنندگان چیزى کم شود؛

بنابراین اگر کسی سنت خوبی را پایه‌گذاری کند و از دنیا برود خیرات و برکات آن شامل حالش در برزخ می‌گردد و قطعا به حال او فایده خواهد داشت و موجب رفع عذاب یا ترفیع درجه و رشد کمالی او خواهد شد.

پی نوشت:

۱- کتاب چلچراغ سلوک شرح « لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب

۲- بقره(۲) آیه

۳- آل عمران(۳)، آیه ۷۷٫

۴- بحارالانوار، ج۲ ص ۲۲٫

۵- مشکاه الأنوار فی غرر الأخبار، ج ۱، ص ۵۲۱٫

منبع: کتاب چلچراغ سلوک در شرح رساله «لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب»، بخش دوم: شرح تفصیلی عوالم مقدَّم بر عالم خلوص- از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=32728