برشی از کتاب چلچراغ سلوک

راه تنزّل نکردن به عالم پایین‌تر

در این راه عمده آن است که روح سالک سنخیت پیدا کند و آن شَمّ المعرفة را بیابد. عده‌ای در فقاهت سعی و تلاش می‌کنند و خود را به مرحله اجتهاد می‌رسانند. وقتی برای شخص آن قوه علمیه اجتهادی پیدا شود، می‌تواند فتوای فقهی را استخراج کند و با آن رائحه علمی و فقهی امور را حلّ و فصل کند.

راه تنزّل نکردن به عالم پایین‌تر

برای این‌که با اندک لغزشی در سلوک و جهاد، دوباره به عالم سافل تنزّل نکنیم، چه‌کار باید کرد؟ عزیزمن! باید این تغییرات روحی و معنوی که در اثر اذکار کم و بیش برای سالک دست می‌دهد را کنترل و متمرکز کنی.{۱}

«قطره قطره جمع گردد، وانگهی دریا شود». شما باید این دریای وحدت را در باطن پیدا کنی و در آن غرق شوی. دریایی که هیچ نهایتی ندارد. «اَلسَّائِحُونَ»{۲}؛ یعنی سیاحت کنید. جهان‌گردیِ معنوی و باطنی را باید به دست آورد و تا ملکه نشود، کار سالک تمام نشده است؛ یعنی ما باید در رسیدن به آن هدف، توجهات و توسلات زیادی داشته باشیم و نمی‌توانیم بین راه توقف کنیم.

خدا نکند آدم به أَسفَلَ سَافِلِینَ برگردد. آیا شما کسی که هنوز از این راه بویی نبرده و جاهل محض است، با عالِم به این راه یکی می‌دانی؟ در حدیث آمده: «عَن أَبِی‌عَبدِ‌اللَّهِ علیه السلام قَالَ: یا حَفصُ، یغفِرَ لِلجَاهِلِ‏ سَبعُونَ ذَنبَاً قَبلَ أَن یغفَرَ لِلعَالِمِ ذَنبٌ وَاحِدٌ»؛{۳} «امام صادق علیه السلام به حفص فرمودند:۷۰ گناه از جاهل بخشیده می شود قبل از این که یک گناه از عالم آمرزیده شود.»

حواستان را جمع کنید! خدا ما را هدایت کرده و در این راه آورده و سرنخی به دست آمده است. اگر خدای ناکرده به هر علتی ما در این راه سست شویم، به آن عالم سفلایی که در گذشته داشتیم، برمی‌گردیم، بلکه به بدتر از آن بازگشت خواهیم‌داشت. «وَ مَن أَعرَضَ عَن ذِکرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنکاً«{۴} و هر کس از یاد من روى گردان شود، زندگى (سخت و) تنگى خواهد داشت.

اگر برای سالک تنگنا پیش می‌آید به این دلیل است که محکم گام برنمی‌دارد و چون توجه قلبی را با خدای خودت، کاملاً محکم و استوار کنی، به عهود و مواثیق این راه و بیعتی که با استاد داشتی پایبند باشی، قطعا به نتیجه خواهی رسید.

«اَلجِنسُ مَعَ الجِنسِ یَمِیلُ وَ الطَیَرُ مَعَ الطَیرِ یَطِیرُ»{۵} باید در این راه سنخیت حاصل شود. باید ببینیم اساتید ما چه روحیه‌ و حالاتی داشتند. اگر بخواهید همان‌جور که قبلا بودی یا کمی بهتر باشی، ولی آن هَمّ و غم و دغدغه شریف سلوکی را نداشته باشی، فایده ندارد.

در دعای کمیل می‌خوانیم: «حَتَّی تَکُونَ اَعمَالِی وَ اَورَادِی وِردَاً وَاحِداً وَ حَالِی فِی خِدمَتِکَ سَرمَداً»{۶} تا همه کردار و گفتارم یکسان (وبرای تو) باشد وهمیشه در حال خدمت به تو باشم. این سرمدیّت را باید پیدا کرد و الّا گاهی جلسه‌ سلوکی بیایی و حالی پیدا کنی، ولی مستمر نباشد تا به ملکه تبدیل گردد، فایده‌ای ندارد. مهم ملکه شدن این حالات و فضایل نفسانی است.

در این راه عمده آن است که روح سالک سنخیت پیدا کند و آن شَمّ المعرفه را بیابد. عده‌ای در فقاهت سعی و تلاش می‌کنند و خود را به مرحله اجتهاد می‌رسانند. وقتی برای شخص آن قوه علمیه اجتهادی پیدا شود، می‌تواند فتوای فقهی را استخراج کند و با آن رائحه علمی و فقهی امور را حلّ و فصل کند.

اگر در مسائل فقهی این‌گونه است و شَمّ الفقاهه برای مجتهدین لازم است، برای اهل سیروسلوک هم این‌چنین شَمّ و سنخیتی لازم است، که به آن شمّ العرفان گویند.

شخصی می‌گفت: استادش یک عطر مخصوصی داشت که موقع نماز و غیر نماز آن رایحه را استفاده می‌کرد و شاگردان همه آن بو را استشمام می‌کردند با این که سال‌هاست استاد فوت کرده، بوی استادش را همیشه با خود می‌بیند. داستان‌های زیادی از این قبیل در کتاب‌ها می‌باشد. ولی شما چی عزیزم؟ شما این شَمّ و سنخیت را پیدا کردی؟ این استشمامی که در حدیث کساء آمده است: «اِنِّی اَشَمُّ عِندَکَ رَائِحَهً طَیِّبَهً کَاَنَّهَا رَائِحَهُ جَدِّی رَسُولِ اللِّهِ»{۷} شوخی نیست.

آن‌ها واقعا استشمام می‌کردند. پیغمبر را نمی‌دیدند ولی استشمام می‌کردند. اویس قرن از یمن برای دیدن پیامبر صل الله علیه و آله و سلم به مدینه آمد، مادرش گفته بود اگر دیدی پیغمبر صل الله علیه و آله و سلم حضور ندارد، باید زود برگردی، او هم به دستور مادرش برگشت، پیغمبر صل الله علیه و آله و سلم که به منزل برگشتند فرمودند: من بوی اویس را می‌شنوم. این شَمّ معنوی و روحانیست، این شَمّ را خیلی ها استشمام می‌کنند، شما هم اگر تلاش کنی و با عالم معنی سنخیت پیدا کنی، به این ادراک خواهی رسید.

بنابراین آیا نباید روح شما جذب و انجذاب داشته باشد؟ آیا نباید روح شما خوب را از بد تمییز و تشخیص دهد؟ لذا ایشان فرمود: تا سالک با پاکان عالم سنخیت پیدا نکند وصول به مراتب آن‌ها برای او غیر میسور است و نمی‌تواند به آن مقامات عالی برسد، بلکه در اثر اندک لغزشی در سلوک دوباره او را به عالم سافل تنزل خواهند داد؛ چون این شخص با آن فردی که هیچ بویی از این راه نبرده است فرق می‌کند.

این فرد بعد از سال‌ها می‌خواهد از این راه دست بکشد، در این‌صورت باید بداند که خیلی از جانب خدا ضربه خواهد خورد. اگر بخواهیم در این راه کُند شویم، کمر همت نبندیم و سعی و تلاش نکنیم، مُسَلَماً ضربه‌ها خواهیم خورد؛ چون خداوند متعال غیور است و هرکس را به دامن کبریای خود راه نمی‌دهد و اگر کسی وارد این راه شد و از این راه برگشت خودش آسیب خواهد دید{۸}

«و کریمه شریفه ]وَ مَا مُحَمَّدٌ إلَّا رَسُولٌ قَد خَلَت مِن قَبلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِن مَّاتَ أَو قُتِلَ انقَلَبتُم عَلَی أَعقَابِکُم[{۹} بر این دقیقه دلالت دارد».

این نکته دقیق که اگر در راه سیروسلوک کوتاهی کنی به اسفل السافلین بر می‌گردی، از این آیه شریفه به دست می‌آید. مگر می‌شود مسلمان تا شخصِ پیغمبر صل الله علیه و آله و سلم هست، در راه باشد و بعد از فوت پیامبر صل الله علیه و آله و سلم از راه برگردد؟

آیا صحیح است تا استاد در جلسات حضور پیدا می‌کند ما حالمان خوب است، ولی همین که استاد نبود یا از دنیا رفت بین شاگردان اختلاف ایجاد شود و اتحاد، برادری و تعاونشان به هم بخورد؟ پس شما باید در زمان حیات استاد بین خودت و سایر شاگردان الفت، محبت، برادری و دوستی برقرار کنی تا این‌که شیطان، وسوسه‌های نفسانی و دنیوی بین شما تفرقه نیندازد و گرنه می‌شود حالِ همان کسانی که بعد از پیغمبر از دین خدا برگشتند.

پی نوشت:

۱- چلچراغ سلوک شرح « لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب

۲- توبه(۹) آیه۱۱۲٫

۳- کافی، ج‏۱، ص ۱۱۵، باب لزوم الحجه على العالم و تشدید الأمر علیه.

۴- طه(۲۰) آیه۱۲۴٫

۵- کبوتر با کبوتر باز با باز*** کند هم‌جنس با هم‌جنس پرواز.

۶- مفاتیح‌الجنان، ص۶۲، دعای کمیل.

۷- من نزد تو بوی خوشی استشمام می کنم گویا بوی جدم رسول خداست. مفاتیح الجنان، ص۶۱۲، حدیث کساء.

۸- الإمام الصادق علیه السلام إنَّ اللّه َ تَبارکَ وتَعالى غَیورٌ یحِبُّ کُلَّ غَیورٍ، ولِغَیرَتِهِ حَرَّمَ الفَواحِشَ ظاهِرَها وباطِنَها ؛ خداوند متعال، باغیرت است و هر باغیرتى را دوست دارد و به سبب غیرتش بود که همه کارهاى زشت ـ چه آشکار و چه نهان ـ را حرام کرده است. کافی، ج۵، ص ۵۳۵٫

۹- محمد صل الله علیه و آله و سلم فقط فرستاده خداست و پیش از او، فرستادگان دیگرى نیز بودند. آیا اگر او بمیرد و یا کشته شود، شما به عقب برمى‏گردید؟ و اسلام را رها کرده به دوران جاهلیت و کفر بازگشت خواهید نمود؟ آل عمران(۳) آیه۱۴۴٫

منبع: کتاب چلچراغ سلوک در شرح رساله «لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب»، بخش اول: معرفتی اجمالی دربارۀ سلوک– از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=31566