بسم الله الرّحمن الرّحیم لاحول و لا قوه الا بالله العلی العظیم €Œوصلّی الله علی محمد و آله الطاهرین

باب سی و ششم در نکوهش غرور

امام می‌فرماید شخص مغرور در این جهان فانی، مسکین است و دستش خالی است. گرفتار غرور در اموری است که فانی بوده و ماندنی نیستند و در آخرت هم این شخص مغبون است، و در معامله عمر در این دنیا زیان دیده است، امور با فضیلت را با امور پست عوض کرده است، بجای اینکه نفس را در راه اخلاق حمیده و مرضیّه خدا تهذیب کند و عمر و وقت خود را در این امور بگذراند آن را در راه ظواهر فریبنده دنیا صرف کرده است.

امام صادق (ع) می فرماید بنده خدا نباید به صفت غرور و عجب و خودپسندی آلوده شود. اگر ما بفهمیم که عوامل ایجاد غرور چیست آنگاه راه های دفع غرور را نیز متوجه می شویم . هر امری را با ضدش می‌توان ارزیابی کرد.

امام صادق (ع) مواردی از عوامل غرور را معرفی میکند؛

۱- انسان در اثر بدست آوردن ثروت و مال اندوزی، دچار غرور می شود و قلب تعلق خاطر به این امور پیدا می‌کند و دلبسته می‌شود.

۲- سلامتی و تندرستی بدن می‌تواند غرور ایجاد کند مخصوصاً کسانی که اندام خود را پرورش می‌دهند اینجا ممکن است بخاطر نیرومندی از یاد خدا غافل شوند و دیگر فکر نمی‌کنند ممکن است روزی این صحت وسلامتی با یک بیماری از آنها گرفته شود.

۳- درازی عمر باعث غرور می‌شود بجای اینکه آنان این عمر طولانی را در راه طاعت خدا مصرف کنند، در معصیت و گناه سپری می‌کنند.

۴- یک سرپرست خانواده به زیادی فرزندان خود مغرور می‌شود زیرا تکیه خود را به آنها می‌داند.

۵- ممکن است دوستان و همیاران انسان برای او ایجاد غرور کنند.

۶- انسان نباید به اصل و نسب خویش مغرور شود، سادات بخاطر سیادتشان نباید بر دیگران فخر فروشی کنند. اینجا بجای غرور باید شکرگزار این نعمت خداوند باشند که آنها را منتسب به اهل بیت نموده است، همچنین بدانند که اعمال خوب و بد آنها مضاعف حساب می‌شود.

همچنین اشخاصی  هستند که انتسابشان به فلان خانواده و یا فامیل باعث غرورشان می‌شود حتی بعضی برای خودشان شجره نامه هم درست می کنند.

۷- حال سلوکی و معنوی باعث غرور انسان می شود در دعای عرفه آمده است که خدایا چه حال‌هایی که من فکر می‌کردم پایدار می‌ماند، ولی تو از من گرفتی. پس نباید به حالات معنوی مغرور شوید چرا که دست خداست ممکن است بگیرد، یا ممکن است سالک فکر کند که این حالات معنوی برای او پایدار بوده و او همیشه در ثواب و خوبی پیش می رود، این فکر منشا غرور و خودپسندی در سالک می شود.

۸- گاهی شخص نزد مردم اظهار پشیمانی می کند از اینکه بنده مقصر پروردگار است و حالات پشیمانی ظاهری را به مردم نشان می دهد ولی خدا می داند که دروغ می گوید، زیرا در دل خود را پشیمان نمی داند و برای مدح مردم اینگونه نشان می دهد، این رفتار از نفاق است و می تواند ایجاد غرور نماید.

۹- تکلف ایجاد غرور می کند یعنی انسان خود را با سختی و زحمت وادار به انجام مستحبّات و کارهای خیر زیاد می کند و این اعمال سبب بزرگ بینی در او می شود. باید بداند که خداوند کثرت در عمل را نمی خواهد بلکه خلوص در عمل را می خواهد و در روایات داریم که کمی از عبادات با اخلاص که پایدار بماند بهتر از اعمال زیاد ملال اور است.

۱۰- علم و دانش نیز می تواند باعث ایجاد غرور در شخص شود.

۱۱- انسان گاهی مشغول دعا می شود و ساعت ها دعا می خواند و بعد نزد خود آنرا بزرگ می بیند در اینجا نیز غرور وجود دارد زیرا دل در دعا خواندن نزد خدا نبوده است و هرچه خوانده لقلقه زبان بوده است چند جمله دعا بخواند ولی دل و زبان او یکی باشد.

۱۲- موعظه و پند و نصیحت کردن نیز می تواند عامل غرور شود زیرا ممکن است محرک اصلی انسان شهرت و موقعیّت اجتماعی یا دیگر امور غیر رضای خدا باشد.

۱۳- گاهی انسان از خود بدگویی می کند، یعنی خود را مذمّت میکند و قصدش از این کار مطرح شدن بین مردم و جلب توجه است او در واقع خود را فریب داده و مغرور گشته است.

راه های نجات از آفت های غرور عبارتند از؛

۱- توبه صادقانه و رجوع و بازگشت نزد خدا.

۲- تضرّع و زاری دائم و همیشگی.

۳- تفکر در امور گذشته خود تا عیوب خود را بشناسد یعنی رفتار و اعمال و افکار گذشته ای را که بر خلاف عقل و شریعت و خلاف سیره و روش ائمه بوده است را اصلاح نماید.

۴- باید اینگونه رفتار کند که از گذشته خود راضی نبوده چونکه کسی که راضی به اعمال گذشته خود باشد انتقاد پذیر نخواهد بود و او بدبخت ترین انسان ها است و عمر را ضایع کرده در صحنه محشر گرفتار خواهد بود زیرا ستاریّت خدا مربوط به این دنیا بوده و در آخرت نهان های آدمیان آشکار می شود لذا در دعا هست که خدا یا آنجا که همه بندگان تو حاضر هستند ما را رسوا نکن.