برشی از کتاب وصایای سلوکی

درخواست فهم و علم از خدا

اگر در تفکرات باطنی سیر نکنیم و برای خودمان مبانی نداشته باشیم و توجهات قلبی نداشته باشیم، گرفتار غفلت و دنیا می‌شویم و از مسیر منحرف می‌شویم.

درخواست فهم و علم از خدا

امام صادق علیه السلام به عنوان بصری می فرماید «وَ اسْتَفْهِمِ اللَّهَ یُفْهِمْکَ»؛{۱}

از خداوند بپرسی و استفهام نمائی تا خدایت ترا جواب دهد و بفهماند.

«فهم» از جنود عقل است که خداوند در برابر حماقت که از جنود شیطان است قرار داده است.{۲} به همین جهت انسان فهمیده نجیب و بزرگوار هست.

«قال الصادق علیه السلام یَا مُفَضَّلُ لَا یُفْلِحُ مَنْ لَا یَعْقِلُ وَ لَا یَعْقِلُ مَنْ لَا یَعْلَمُ وَ سَوْفَ یَنْجُبُ مَنْ یَفْهَمُ‏»؛{۳}

اى مفضل، هر که تعقل نکند رستگار نشود و تعقل بى‏دانش میسور نگردد، هر که بفهمد بزودى نجیب و بزرگوار گردد.

امام صادق علیه السلام به عنوان بصری می‌گوید: باید فهم را هم از خدا بخواهی تا به تو عنایت کند

پیامبر صل الله علیه و آله و سلم به امیر‌المؤمنین علیه السلام فرمود: بعد از هر نماز بگو:«… أللّهم‏ اجعل لی‏ فی‏ قلبی‏ نورا و بصرا، و فهما و علما»؛{۴} بار خدایا! در قلب من نور و بینایى و فهم و علم قرار بده.

این‌که آدمی یک حقیقتی را درست بفهمد خیلی مهم است. برخی با این‌که به ظاهر تحصیل کرده هست ولی برخی مسائل را درست نمی‌فهمد و سبب گمراهی خود و دیگران می‌شوند.

مگر فرق ضاله یا عرفان‌های دروغین از کجا سر درآورده‌اند؟ از همین، عدم فهم و درک درست مسائل و معارف. فرقه ضاله وهابیت و داعش از فهم غلط سبب تکفیر دیگر مسلمانان شدند و خود را موحد و شیعه را مشرک و خارج از دین می‌دانند.

ممکن است برخی دچار توهمات یا مکاشفاتی شوند و با یک مکاشفه شیطانی که مخالف معارف و احکام دین است ادعاهای بزرگی کنند و خود که منحرف می‌شوند، هیچ، دیگرانی را هم با خود به سوی ضلالت و گمراهی می‌کشانند.

بنابراین فهم درست خیلی مهم است. عدم فهم درست در تمام مسائل دینی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره سبب خسارات زیادی بر جامعه می‌شود. پس چاره کار درخواست فهم از خداست تا به بیراه نرویم و خداوند هم اگر در ما صدق و اخلاص ببیند کمک می‌کند.

مثلا درباره علامه طباطبائی رضوان الله تعالی علیه داریم که فرمودند: در اوایل تحصیل که به صرف و نحو اشتغال داشتم. علاقه زیادی به ادامه تحصیل نداشتم؛ لذا هر چه می‌خواندم، نمی‌فهمیدم و چهار سال به‌همین نحو گذراندم.

پس از آن یک‌باره عنایت خدایی دامن‌گیرم شد و عوضم کرد و در خود یک نوع شیفتگی و بیتابی نسبت به تحصیل کمال، حس کردم. به‌گونه‌ای که از همان روز تا پایان ایام تحصیل هرگز در اشتغال به تعلیم و تفکر خستگی و دلسردی احساس نکردم و زشت و زیبای جهان را فراموش نموده و تلخ و شیرین حوادث را برابر می‌پنداشتم.

بساط معاشرت غیر اهل علم را به کلی برچیدم. در خورد و خواب و لوازم دیگر زندگی، به حداقل ضروری قناعت کرده و باقی اوقات را به مطالعه می‌پرداختم.

بسیار می‌شد به ویژه در بهار و تابستان که شب را تا طلوع آفتاب با مطالعه می‌گذراندم و همیشه درس فردا را شب قبل مطالعه می‌کردم و اگر اشکالی پیش می‌آمد با هر خودکشی بود حل می‌نمودم و وقتی که به درس حضور می‌یافتم آن‌چه استاد می‌گفت قبلاً برایم روشن بود و هرگز اشکال و اشتباه درس را پیش استاد نبردم{۵}

اگر می‌خواهی طلب فهم کنی از خدا طلب فهم کن و دل را به خدا بسپار، ببین در دلت چه چیزی وارد می‌شود چه چیزی الهام می‌شود. یک نوع از استخاره این است که دو رکعت نماز بخواند بعد ببیند در دلش چه چیزی می‌افتد. همانی که در دل ترجیح می‌دهد از خدا بخواهد و با توکل به خدا اقدام کند.

«سَأَلَ الْحَسَنُ بْنُ الْجَهْمِ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام لِابْنِ أَسْبَاطٍ فَقَالَ مَا تَرَى لَهُ وَ ابْنُ أَسْبَاطٍ حَاضِرٌ وَ نَحْنُ جَمِیعاً یَرْکَبُ الْبَرَّ أَوِ الْبَحْرَ إِلَى مِصْرَ فَأَخْبَرَهُ بِخَیْرِ طَرِیقِ الْبَرِّ فَقَالَ الْبَرُّ وَ ائْتِ الْمَسْجِدَ فِی غَیْرِ وَقْتِ صَلَاهِ الْفَرِیضَهِ فَصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ اسْتَخِرِ اللَّهَ مِائَهَ مَرَّهٍ ثُمَّ انْظُرْ أَیُّ شَیْ‏ءٍ یَقَعُ فِی قَلْبِکَ فَاعْمَلْ بِهِ»؛{۶}

حسن بن جهم از ابا الحسن علیه السلام پرسید درباره ابن اسباط که حاضر است چه می‌فرمائید همه ما از طریق خشکی یا دریا به مصر سفر کنیم پس امام علیه السلام به او بهترین راه خشکی را خبر داد و فرمود: در غیر وقت نماز واجب به مسجد برو و دو رکعت نماز بخوان و صد مرتبه از خدا طلب خیر کن سپس به آن‌چه در قلبت وارد می‌شود عمل کن.

براى تقویت حافظه دعایی از پیامبر صل الله علیه و آله و سلم روایت شده است که انسان علم را از خدا درخواست می‌کند.

«قال النبی صل الله علیه و آله و سلم لعلی علیه السلام إذا أردت أن تحفظ کل ما تسمع فقل فی دبر کل صلاه: سبحان من لا یعتدی على أهل مملکته، سبحان من لا یأخذ أهل الأرض بألوان العذاب، سبحان الرؤوف الرحیم. اللهم‏ اجعل لی‏ فی‏ قلبی‏ نورا و بصرا، و فهما و علما، إنک على کل شی‏ء قدیر»؛{۷} پیامبر صل الله علیه و آله و سلم به امام علی علیه السلام فرمود:اى على! اگر می‌خواهى هر چه را می‌شنوى حفظ کنى بعد از هر نماز بگو: منزه است آن خدایى که بر اهل مملکت خود ستم نمی‌کند. منزه است آن خدایى که اهل زمین را به انواع عذاب، عذاب نمی‌کند.منزه است آن خدایى که رئوف و رحیم است. بار خدایا! در قلب من نور و بینایى و فهم و علم قرار بده و تو بر همه چیز توانایى.{۸}

ملاصدرا رحمه الله علیه با آن عظمتش می‌آید خانه‌ای در کهک می‌گیرد و عزلت می‌کند، از کهک تا قم پیاده می‌رود حضرت معصومه علیه السلام را زیارت می‌کند. به خودش ریاضت می‌دهد تا به جایی برسد. باید فکر کنیم از کجا آمده‌ایم، در کجا هستیم و به کجا می‌رویم.

«قال أمیر المؤمنین علیه السلام رحم اللَّه امرء أعد لنفسه و استعد لرمسه و علم من أین و فی أین و إلى أین»؛{۹} امام علی علیه السلام می‌فرماید: خداوند رحمت کند کسی را که خودش را آماده کرده و برای قبر آمادگی پیدا کرده است و بداند از کجا آمده و در کجا قرار دارد و به کجا می‌رود.

چرا باید اهل تفکر باشیم؟ اگر در تفکرات باطنی سیر نکنیم و برای خودمان مبانی نداشته باشیم و توجهات قلبی نداشته باشیم، گرفتار غفلت و دنیا می‌شویم و از مسیر منحرف می‌شویم.

پی نوشت:

۱- حدیث عنوان بصری،بحارالانوار کتاب فضل العلم

۲- «قال أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اعْرِفُوا الْعَقْلَ وَ جُنْدَهُ وَ الْجَهْلَ وَ جُنْدَهُ … جَعَلَ لِلْعَقْلِ خَمْسَهً وَ سَبْعِینَ جُنْداً … وَ الْفَهْمُ وَ ضِدَّهُ الْحُمْقَ»؛حضرت صادق علیه السلام فرمود:عقل و لشکرش و جهل و لشکرش را بشناسید … خداوند هفتاد و پنج لشکر به‌ عقل عنایت کرد … از جمله لشگر عقل فهم است که ضد آن حماقت از لشگر جهل است. کلینی، الکافی، ج‏۱، ص۲۱٫

۳- همان، ص ۲۶٫

۴- ابن طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص۱۶۸٫

۵- علامه طباطبائی، قرآن در اسلام، ص ۱۷٫

۶- کلینی، کافی، ج ‏۳، ص ۴۷۱٫

۷- عبداللّه شبر، طب الأئمه علیهم السلام للشبر)، ص ۲۷۶٫

۸- محمد حسین نائیجی، آداب راز و نیاز به درگاه بى نیاز (ترجمه عده الداعی )، ج ‏۱، ص ۶۲٫

۹- فیض کاشانى، وافی، ج ‏۱، ص ۱۱۶٫

منبع: کتاب وصایای سلوکی شرح « حدیث عنوان بصری»، فصل دوم: حقیقت علم و طریق تحصیل آن – از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=31456