برشی از کتاب چلچراغ سلوک

ثبات و دوام در امر سلوک

کسانی که موحّد کامل می‌شوند سعۀ وجودی‌شان خیلی بیشتر است و ادراک متفاوتی در مورد همه اشیاء و پدیده‌های اطراف خود دارند؛ چون به همه چیز با نور الهی نظر می‌کنند و از نگاه سطحی مادی به نگاه ملکوتی الهی رسیده‌اند و حقیقت این عالم و اشیا را ادراک می‌کنند.

ثبات و دوام در امر سلوک

سیدبحرالعلوم در صفحه ۱۴۹ رساله سیر و سلوک می‌فرماید{۱}:

«پنجم، ثبات و دوام: تا هر حالى مقامى شود چه قلیل عمل با دوام‏ افضل است از کثیر آن بدون آن، که در حدیث ابى جعفر علیه السّلام در روایت زراره فرموده است: «أَحَبُّ الأَعمَالِ إلَى اللّهِ مَا دَاوَمَ عَلَیهِ العَبدُ وَ إِن قَلَّ»{۲} و مراد از ثبات آن است که هر آن‌چه را که عزم و وفا نمود، بر آن ثبات ورزد و از آن تخلّف نکند و در تخلّف آن خوف خطر است، چه حقیقت عمل بعد از ترک آن به مخاصمت برمى‏خیزد؛ پس تا جزم بر وفا و ثبات ننماید بر عملى عزم نکند و از این راه به رفق، مأمور شده که به‌تدریج بدن و نفس را در تحت اطاعت خود درآورد تا تواند بر ما فوق آن‌چه مزاول آن است، ثبات ورزد و مادامی‌که ثبات در مرحله‏اى را جازم نباشد عازم آن نگردد و در مرحله سابق توقّف کند و این توقّف را به جهت حصول مقام در حال اول، اهل سلوک به منزله قصد اقامه در منزلى مى‏شمارند و ثباتى که مذکور شد یکى از درجات صبر است.»

سالک باید به اموری که در آن عزم، اراده و وفاداری دارد به صورت دایم و ثابت، مقیّد باشد و از تخلف عملی در مورد آن‌ها پرهیز نماید. اگر عملی را برای خدا شروع کردی ولی بعد از مدتی آن را ترک نمودی، حقیقت ملکوتی همان عمل به صورت تکوینی با شما به خصومت برمی‌خیزد؛ یعنی می‌گوید چرا من را ترک می‌کنی، تو که با آن همه اراده و شوق شروع کردی چرا عمل را ادامه نمی‌دهی؟

تدریجی بودن سلوک

اعمال سلوکی خودت را نباید ترک کنی و باید مستمرا آن‌ها را به‌جا آوری. باید به این نکته توجه کنی که ثبات و استقامت در این راه یک امر تدریجی است، نمی‌توانی به بدن خودت فشار بیش از حد بیاوری، باید صبر کنی تا عمل در وجودت به صورت ثابت دربیاید.

وقتی شما کارهای سلوکی را شروع می‌کنی در هر مرحله‌ای که هستی باید عبادت‌ها، ریاضت‌ها و اموری که انجام می‌دهی ثبات و دوامش را در خودت برقرار و محکم کنی؛ چون اگر نیت شما برای انجام اعمال سلوکی، استمرار عمل نباشد، ممکن است وسط راه بیرون رفته و به کلی سلوک را رها کنی.

سالک در مواجهه با اعمال عبادی، دو نکته را باید مدّ نظر داشته باشد: اول: شروع کردن عمل و دوم: استقامت داشتن در آن عمل تا در وجود سالک به مقام تبدیل شود. مقام یعنی چه؟ یعنی اقامت پیدا کند؛ مثلاً در مورد نماز نگفتند نماز را بخوانید، بلکه فرمودند: (اَقِیمُوا الصَّلَاهَ){۳}؛ نماز را برپا کنید تا آثار نماز در وجود شما متمکن شده و معلوم باشد.

در این‌جا هم وقتی به منزل ثبات رسیدی باید حالات خوب شما به صورت مستمر و ثابت دربیاید تا به درجه مقام برسد. وقتی به درجه مقام رسید، رفتنش سخت است؛ یعنی احوال خوبی که با گوشت و پوست شما مخلوط شده است خیلی مشکل از شما جدا می‌شود؛ بنابراین ثبات یکی از درجات صبر است. صبور بودن و این‌که انسان روی یک کاری ثابت بماند، برای اهل سلوک لازم و ضروری است.

علامه طهرانی در لب اللباب مورد ثبات می‌گوید: «پنجم، ثبات و دوام و توضیح این معنی احتیاج به ذکر مقدّمه‌ای دارد و آن این‌که: آن‌چه از اخبار و آیات استفاده می‌شود آن است که آن‌چه از ذوات خارجیّه که با حسّ ما مُدرَک می‌شود و آن‌چه از افعال که در خارج به‌جا می‌آوریم و در جهان مادّه صورت تحقّقی به خود می‌گیرد دارای حقائقی هستند ماوراء این تجسّمات خارجیّه مادّیّه جسمانیّه. ماوراء این ظواهر و محسوسات حقائقی است عالی مرتبه و مجرّد از لباس مادّه و زمان و مکان و سایر عوارض آن. وقتی‌که آن حقائق از مقام واقعیّت خود تنزّل کند به این صور مادّیّه مُدرَکه در جهان خارج تجسّم پیدا می‌نماید، و آیه مبارکه قرآن مجید: «وَ إِنْ مِنْ شئ إِلا عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَ مَا نُنَزِّلُهُ إِلا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ»{۴} بر آن صراحت دارد».

هر ذات و شیئی در ماهیت خودش، صورت و هیأت ظاهری و حقیقت باطنی دارد. نباید اشیاء را به همین صُوَر مادی، متعیّن و محسوس ‌ببینی. اگر شما دنبال حقیقت هستی باید از صُوَر مادیه، حقیقت آن‌ها را پیدا کنی.

خداوند در قرآن می‌فرماید: «هیچ چیز نیست مگر این‌که خزاین آن نزد ما موجود است و هیچ چیز را جز به اندازه معلومی ‌نمی‌فرستیم». مخرن و حقیقت هر شیئی در دست ماست؛ یعنی نباید فقط صورت ظاهری اشیاء را‌ ببینید. وقتی در مسئله وحدت وجود همه این‌ها را به خدا نسبت دادیم، نورانیّت و حقیقت دیگری پیدا می‌کنند.

«و به طور اجمال تفسیر آن این است: به طور کلّی و عموم، آن‌چه در این جهان مادّه تحقّق دارد قبل از تحقّق خارجی خود دارای حقیقتی دیگر بوده بدون لباس تقدیر و اندازه، و لکن در موقع نزول و تنزیل طبق علم باری تعالی به اندازه‌های معیّن و مشخّص اندازه‌گیری شده و به تقدیرات الهی مقدّر و محدود گردیده است. ]مَا أَصَابَ مِنْ مُصِیبَهٍ فِی الْأرْضِ وَ لَا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلا فِی کِتَابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِکَ عَلَی اللهِ یَسِیرٌ[{۵}».

به اندازه‌ای که ‌ادراک آدمی توان فهمیدن داشته باشد، خداوند عوالم و اشیایی را برای ما معلوم و ظاهر می‌کند. هر یک از این عوالم، حالات و افعال در پیشگاه خداوند عالم وسیع‌تری دارد، ولی چون فعلا فهم و ادراک ما در عالم طبیعت ناقص و محدود است، ما به صورت محدود به آن نگاه می‌کنیم.

اگر در عالم توحید رفتیم می‌توانیم وسعت بیشتر و فضای بهتری را درک کنیم. خداوند می‌فرماید: «هیچ مصیبتی در زمین و در جان‌های شما به هم نمی‌رسد مگر این‌که اصل آن در عالم قضای کلی و لوح محفوظ موجود است و این برای خدا آسان است»؛

یعنی هر ذات و شیئی که در عالم ماده با آن برخورد داریم با یک تعیّنات و تقدیراتی در نظر ما جلوه می‌کند، موجودات و امور مادی که خلق شده با یک اندازه و محدودیتی است که آن هم به سبب فهم کم بشر به این صورت در آمده است، اما کسانی که موحّد کامل می‌شوند سعۀ وجودی‌شان خیلی بیشتر است و ادراک متفاوتی در مورد همه اشیاء و پدیده‌های اطراف خود دارند؛ چون به همه چیز با نور الهی نظر می‌کنند و از نگاه سطحی مادی به نگاه ملکوتی الهی رسیده‌اند و حقیقت این عالم و اشیا را ادراک می‌کنند.

پی نوشت:

۱-چلچراغ سلوک شرح لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب

۲-بهترین عمل نزد خداوند، عمل مستمر و با دوام است، اگرچه کم باشد. کافى، ج ۲، ص ۸۲٫

۳-بقره(۲) آیه۴۳٫

۴-حجر(۱۵) آیه ۲۱٫

۵-حدید(۵۷) آیه۲۲٫

منبع: کتاب چلچراغ سلوک در شرح رساله «لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب»، بخش چهارم: شرح تفصیلی طریق و کیفیّت سیر الی اللّه– از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=32763