گزارش جلسه بیست و سوم
آیتالله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی در ادامه سلسله مباحث اخلاقی با محوریت شرح کتاب چهل حدیث امام خمینی (ره) که در مسجد سلماسی قم برگزار شد، با بیان اینکه اولین فردی که تکبر کرد ابلیس بود که ابلیس از جن است، گفت: امام سجاد(ع) در دعای هفدهم صحیفه سجادیه درباره وسوسههای شیطان میفرمایند: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِکَ مِنْ نَزَغَاتِ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ وَ مَکَایِدِهِ وَ مَوَاعِیدِهِ وَ غُرُورِهِ وَ مَصَایِدِهِ»؛ خدایا ما به تو پناه میبریم از وسوسهها و نزغهها و محرکاتی که شیطان در نفس ایجاد میکند. سورههای فلق و ناس هم اشاره به همین معانی دارد و در قرآن، آیات زیادی راجع به شیطان است.
وی ادامه داد: کسی که میخواهد تکبر کند قطعاً مشابه آن را شیطان انجام داده و این فرد متکبر دارد کار شیطان را تکرار میکند و انجام میدهد.
منظور از «مَصَایِدِهِ»/تور شیطان برای به دام انداختن انسان
کمیلی خراسانی به منظور از «مَصَایِدِهِ» در این فراز از دعا اشاره و اظهار کرد: «مَصَایِدِهِ» یعنی از وسوسهها، از کیدها، از وعدههای بدون وفا، از غرور و عجب است و مصاید جمع مصیده است. مصیده آن توری است که در دریا میاندازند و ماهی میگیرند. شیطان هم برای خودش تور دارد و انسان را از راههای مختلف شکار میکند. پس باید خیلی مراقبت کرد که مورد شکار شیاطین قرار نگیریم.
دوری از علوم غریبه و تسخیر جن
این استاد اخلاق و عرفان اسلامی با تأکید بر اینکه از علوم غریبه و تسخیر جن دوری کنید، گفت: حقیقت شیطان را نمیتوان منکر شد. مسئله جن هم یک مسئله بسیار روشنی است. افراد زیادی در وادی تسخیر جن و علوم غریبه مشغول هستند؛ هر چند که به نظر ما ورود به اینگونه علوم به هیچ وجه جایز نیست. حضرت امام(ره) در تحریرالوسیله هم منع کردند.
وی افزود: آنهایی که دنبال این علوم هستند و جن را تسخیر میکنند، شیاطین را هم تسخیر میکنند؛ چون که شیاطین از جن هستند. در قرآن هم آیه ۵۰ سوره کهف به جن بودن شیطان اشاره کرده و میفرماید: «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَهِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ کَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ؛ و به یاد بیاورید وقتی که به فرشتگان فرمان دادیم که بر آدم همه سجده کنید، و آنها تمام سر به سجده فرود آوردند جز شیطان که از جنس جن بود.»
ماجرای جعفر جنّی
آیتالله کمیلی با نقل ماجرای جعفر جنّی در مسجد سهله، گفت: ماجرای داستان جعفر جنّی معروف است. آن عالم برازنده که در مسجد سهله کوفه رفت و در را بست و گفت: در مسجد سهله یک چله میگیرم. البته شبها در را میبست. قدیم اینطور بوده حالا که نمیشود در را بست. یک شب دید داخل مسجد سهله، یک موجودی پیدا شد.
وی ادامه داد: خدا این قدرت را به جنها داده که به هر شکلی در میآیند: به شکل مورچه، عقرب و گربه. ظاهراً به صورت انسان در آمده بود. یک دفعه دید وسط مسجد یک شخصی پیدا شد. گفت: کجا؟ من در را بسته بودم تو از کجا آمدی؟ گفت: آقا من مقلد شما هستم، من پای درس شما میآیم، شما مرجع تقلید من هستید. شما در مسجد معتکف شدی و من اینجا آمدم تا چهل روز خدمت شما را بکنم. چهل روز خدمت آقا رو کرد و روز آخر گفت: ماموریت من تا اینجا بود و من دیگر نمیتوانم در کوچه و بازار با شما بیایم، اگر اجازه بدهی من خداحافظی کنم.
وی افزود: وقتی جنها همهجا میروند و همهجا نفوذ دارند؛ شما از کجا میدانید که در همین مسجد نباشند؟ آنهایی که مؤمن و شیعه هستند عیناً مثل ما زیارت کربلا میروند. نماز و تقلید دارند. همه جور عالِم دارند. اینکه شیاطین از طایفه جن بودند دلیل نمیشود که همه جنها بد باشند. بنابراین ما باید راههای شیطان را بلد باشیم و بدانیم از چه راهی وارد میشود تا یک وقت گرفتارشان نشویم.
وسواس یکی از وسوسههای شیطان
این استاد اخلاق، با بیان اینکه وسواس یکی از آثار ورود شیطان است، گفت: شیطان مثل خون در بدن جریان دارد. گاهی کارها و صفات شیطانی در انسان مجسم میشود. باید انسان خیلی مراقب باشد. برخی به وسوسههای طهارت و نجاست گرفتار هستند. یک مجتهدی «و الضالین» را در نماز بارها تکرار میکرد. یا اینکه بعضی خانمها وسواسی هستند. در حمام یک ساعت آب را باز میگذارد. مصرف این همه آب، اسراف است! این همان آثار شیطان است که درمان وسواس، ترک وسواس وعدم اعتنا میباشد نه قرص و دارو بلکه باید بگویی وضویم، نمازم و عباداتم درست است.
رذیله تکبر از صفات مهم شیطان
آیتالله کمیلی در ادامه در شرح حدیث پنجم چهل حدیث امام راحل گفت: آنچه حضرت امام فرموده این است: «ای برادر تا عمر و جوانی و قوت و اختیار باقی است اصلاح نفس کن. اعتنا به این جاه و شرفها مکن؛ این اعتبارات را زیر پا بگذار. تو آدمزادهای، صفت شیطان را از خود دور کن. ممکن است شیطان به این رذیله از سایر رذایل بیشتر اهمیت دهد» در اینجا منظورشان رذیله کبر است.
وی ادامه داد: شیطان به این تکبر بیشتر اهمیت میدهد چون خودش تکبر کرده و این صفت، صفت خود اوست و موجب طرد او از درگاه خدا شده است. شیطان میخواهد که هر که را پیدا میکند مثل خودش باشد؛ عارف باشد یا عامی، عالم باشد یاجاهل، میخواهد همه را هم مسلک خودش کند و این عمده کار شیطان است.
وی افزود: وقتی انسان در تور تکبر شیطان افتاد او نیز تکبر میکند و حتی با تکبرش افتخار هم میکند که من چنینم و چنانم! بعضیها میگویند موقعیت ما شأن ما اینچنین است، باید اینچنین باشیم. این افراد چرا فقط شیطان را لعن میکنند؟ باید نفس خبیث خودشان را هم که شیطان مجسم شده را لعن کنند که: «اعدا عدوک نفسک الذّی بین جنبیک». شاید صورت برزخی و قیامتی تو، شیطان باشد! بنابراین تکبر از غایت جهل و نادانی است و هرکس جهلش بیشتر و عقلش ناقص باشد، کبرش هم بیشتر است.
سادگی و خلوص مرحوم سید هاشم حداد در بین شاگردان
آیتالله کمیلی به خلوص و سادگی استادشان عارف بالله مرحوم سید هاشم حداد اشاره و بیان کرد: خدا استاد ما آقای حداد را رحمت کند. منزل ایشان جمعیت میآمد. یک اتاق بزرگی بالا داشت. ما خدمتشان میرفتیم. بعد وارد دیوانیه که میشدیم، علما میآمدند: سید عبدالکریم کشمیری، سید هادی از کاظمین، سید مصطفی خمینی. همینطور علمای بزرگ میآمدند. بعد اینها مینشستند. خودش کجا مینشست؟ خودش دم در مینشست. دم در که وارد میشدی، میدیدی دم در هست. با یک پیراهن راه میرفت و اینقدر در توحید غرق بود که اصلاً حواسش به دکمههای سینهاش نبود! دکمههای سینهاش همینطور باز بود. یکی ایشان را میدید، میگفت یک حمال است!
این استاد اخلاق در پایان با اشاره به سیره پیامبر (ص) در برخورد با خانواده گفت: در سیره پیامبر اعظم (ص) است که حضرت که در کار خانه کمک مینمودند و حتی با دست مبارک گوسفندان را میدوشیدند و جامه و کفش خود را میدوختند؛ و مجالست با فقرا و مساکین داشتند اماالان ما طلبهها در خانه چقدر به همسر خود کمک میکنیم؟! در صورتی که پیغمبر با آن مقامش، وقتی در خانه میآمد، به زنهایش کمک میکرد و با دست مبارک خودش گوسفندان را میدوشید و جامه و کفش خود را خودش با دست خودش میدوخت و با خادم خود آسیا میکرد و خمیر مینمود.