برشی از کتاب عرفان اهل بیتی

تکبر ریشه اخلاق رذیله است

همۀ ریشه‌های پست و اخلاق رذیله از کبر پیدا می‌شود و لذا می‌بینیم که فقها، کبر را جزء گناهان کبیره آورده‌اند.

تکبر، ریشۀ رذایل

در این مبحث، امام صادق علیه السلام: برای این‌که مطلب را درست جا بیندازد و تفهیم کند، دنیا را به منزلۀ شکل یک انسانی درآورده است. حضرت امام صادق علیه السلام: می‌فرماید: «رَأْسُهَا الْکِبْرُ»؛ {۱} سر این مجسمۀ انسان از کبر، تکبّر و بزرگ‌بینی ساخته‌شده است. این فرمایش نشان می‌دهد که بیماری تکبّر و خودبزرگ‌بینی، بدترین صفت‌های رذایل اخلاقی یک انسان است؛ چون اگر سر را از بدن جدا کنی، دیگر حیاتی برای انسان نمی‌ماند؛ یعنی همۀ ریشه‌های پست و اخلاق رذیله از کبر پیدا می‌شود و لذا می‌بینیم که فقها، کبر را جزء گناهان کبیره آورده‌اند.

کبر؛ یعنی بزرگ‌بینی نفس که آدم خودش را در مقابل خدا‌ چیزی بداند، نفسش را بزرگ کند و به دنبال خواسته‌های نفسش برود. کبر، هرچند گناهی است که در ریشه و باطن نفوذ دارد، البته آثاری هم در ظاهر دارد، ولی وقتی می‌گویند تکبّر از گناهان کبیره است؛ یعنی باید از ریشه پاک کنی و الّا منشأ رذایلی خواهد شد.

به این نکته توجّه کنید که در بیشتر موارد، گناه وقتی از نظر فقهی گناه است که جنبۀ عملی و صدور فعلی داشته باشد؛ مثلاً حسد، هر چند در نفس ریشه دارد، ولی گناه شرعی آن، هنگام صدور فعل حسد در خارج است؛ مثلاً سنگی بردارد و شیشه‌ای را بشکند، ولی گناه اخلاقی را گفتند که باید از ریشه پاک کرد. در شریعت هم مشابه دارد، همانند کبر که گفته شد. امن از مکر الهی و یأس از رحمتش نیز این‌چنین است.

حرص، رذیله‌ای نامحدود

«وَ عَیْنُهَا الْحِرْصُ»؛ چشم این دنیای مذموم، حرص و آز است؛ چون شما وقتی با این چشم به ساختمان‌ها و برج‌های بلند نگاه انداختی، می‌گویی ای‌ کاش طبقاتی از این ساختمان برای ما بود یا وقتی به پول و ماشین چشم می‌اندازی، می‌گویی ای‌ کاش این پول و ماشین برای من بود و همین‌طور سایر چیزها. دیگر نگاه نمی‌کنی که انسان باید پایش را به اندازۀ گلیمش دراز کند؛ چشم و هم‌چشمی که درست نیست، ولی از آن‌جایی‌که اگر انسان خودش را خودسازی نکند، دارای آرزوهای بلند و طویلی خواهد بود و قانع نخواهد شد و اگر مقداری به دست آورد، دوباره می‌گوید باز هم می‌خواهم و همین‌طور مال روی مال انبوه می‌کند؛

خصوصاً کسانی که سرمایۀ بانکی دارند و دائم دوست دارند وقتی پول‌هایشان را پس‌انداز می‌کنند، می‌خواهند بدانند امسال نسبت به سال گذشته، چقدر پیشرفته کرده و سرمایه‌شان چقدر زیاد شده است و همیشه در حساب‌های دنیوی سیر می‌کنند. ریشۀ این مسئله، در حرص و طمع دنیوی است که حد و حدود ندارد؛ یعنی اگر آدمی اموال قارونی هم پیدا کند، باز هم حد و حدود ندارد، باز هم دلش بیشتر می‌خواهد، مگر این‌که کسی بیاید خودسازی کند و در وادی سیر و سلوک الی الله تهذیب نفس نماید.

طمع، اکتفا نکردن به مشروع و حلال

«وَ أُذُنُهَا الطَّمَعُ»؛ گوش این مجسمه، طمع انسان دنیوی است. حال در این‌جا باید ببینیم فرق بین حرص و طمع از نظر علم اخلاق چیست؟ حرص، آرزوی خیلی دور و درازی است که حدّ و حدود ندارد، ولی طمع به آن اندازه وسعت ندارد. طمع در مقابل قناعت است. انسان از آن‌جهت طمّاع می‌شود که به آن مقداری که خدا خواسته و مشروع و حلال است، اکتفا نمی‌کند، بلکه می‌خواهد پایش را از آن مقدار هم بیرون ببرد. همین‌که پایش را مقداری بیرون گذاشت، می‌گویند این انسان طمّاع است؛ کسی که سازگاری در زندگی نداشته باشد و فقط بخواهد ثروت‌اندوزی کند و به دنبال منافع شخصی‌اش باشد؛ به‌جای این‌که به فکر جامعه و محرومین باشد، همه چیز را برای خودش می‌خواهد.

پی نوشت:

۱-مصباح الشریعه

منبع: کتاب عرفان اهل بیتی در شرح «مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه»، فصل سی و دوم: وصف دنیا – از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی حفظه الله

علاقه مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=30853