برشی از کتاب عرفان اهل بیتی

اهمیّت تفکر

مسئلۀ تفکر در طریقت، یک مسئلۀ اصلی، اساسی و بنیانی است و ما نباید با نظر سطحی و عادی به آن نگاه کنیم.

اهمیّت تفکر

کسانی اهل فکر و تفکر در سیر و سلوک الی الله می‌شوند که بندگان اختصاصی خدا باشند؛ یعنی خداوند، نوری از توحید را در دل آن‌ها انداخته است که منشأیی شود برای این‌که دائم الفکر باشند. مسئلۀ تفکر در طریقت، یک مسئلۀ اصلی، اساسی و بنیانی است و ما نباید با نظر سطحی و عادی به آن نگاه کنیم. سالکان مبتدی یک‌جور، متوسطین یک‌جور و آن‌هایی که به پایان مراتب می‌رسند، کیفیّت دیگری از تفکر دارند؛ یعنی هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید من از تفکر کردن بی‌نیاز هستم. همه می‌دانید که تفکر، حتی از عبادت‌های عملی، برتری دارد.

لزوم کنترل و مراقبت از تفکّرات هرز و بیهوده

گفتیم اولین موضوع در تفکّر این است که در چه چیزهایی فکر کنیم و کیفیّت تفکّر چگونه باشد؟ چون این نکته را عرض کنم که اگر ما بدون تفکّر سکوت کنیم، مانند خواندن نماز خشک بدون حضور قلب است. مسئلۀ صمت و سکوت از لوازم این راه است و مبتدی باید تمرین کند تا خود را به سکوت و کم‌گویی عادت دهد، ولی اگر سکوت کرد، باید ببیند دستگاه اندیشه، تعقّل و تفکّرش به کجاها می‌رود؟ در کجاها می‌گردد؟ باید جلوی آن را بگیرد. اگر این فکر به‌جاهایی می‌رود که نباید برود، باید زمام آن را بگیرد و در راه بیاورد و نگذارد همین‌طور پرت و پراکنده وارد وادی‌هایی شود که بیشتر از خدا دور شود؛ مثلاً در حال رفقایی که در جلسه نشسته‌اند فضولی کند که فلانی چه‌جور است؟ فلانی کجاست؟ زندگی و کسبش چگونه است؟ به شما چه ربطی دارد؟ شما به مجلس خدا آمده‌ای، باید از مجلس خدا استفاده کنی. بخواهی بگویی من فردا کجا می‌خواهم بروم، چه‌کار بکنم، کسبم چه‌طور است؟

مگر به این‌جا آمده‌ای که این حرف‌ها را یاد بگیری؟ نباید حیا کنیم و از خدای‌مان شرم کنیم که در مجلس خدا هستیم و هی فکرمان به این‌جا و آن‌جا می‌رود؟ از خدایی که «عَلِیمٌ بِمَا فِی الصُّدُورِ» است و خدایی که از سرّ مستسرّ ما آگاه است، چگونه می‌توانیم در محضر خدا، فکرمان را به مسائل پوچ دنیوی ببریم که هیچ ارزشی ندارد؟ چه طور می‌خواهیم جواب خدا را بدهیم؟ ما اعتقاد داریم که خدا حاضر و ناظر و همراه ماست و از باطن‌ها و ظاهر ما خبر دارد. همۀ این‌ها را که می‌دانیم آیا نباید حیا و شرم کنیم؟ و هر چیزی را وارد ذهن و فکرمان نکنیم. این قلبی که خانۀ خداست، این قلبی که باید پاکِ پاک، طلایی، صاف و زلال باشد، چرا آن را نجس می‌کنیم؟ چرا افکار خبیث وارد کرده و آلوده‌اش می‌کنیم؟ این‌جاست که امام صادق؟ع؟ به ما آموزش می‌دهد چگونه فکر کنیم.

تفکّر در مرگ

«اعْتَبِرْ بِمَا مَضَى مِنَ الدُّنْیَا»؛{۱} عزیزان من! این همان تفکر در مرگ است که برای سالک مبتدی از واجب‌ترین امور است. باید آن‌قدر بنشینی و دربارۀ مرگ و منازل آن تفکر کنی تا این دل قسیّ و ظلمانی شما، نورانی، شفاف و صاف شود؛ چون مسائل روحی، مسائل شفاف، خفیّ و لطیف‌اند، نه خشن؛ برای همین باید روحت را با تفکر در مرگ شفاف کنی. تفکر در مرگ، انسان را تکان می‌دهد؛ یعنی اگر روش تفکر در دست ما باشد، نفس را از غفلت بیرون می‌آورد. «اعْتَبِرْ بِمَا مَضَى مِنَ الدُّنْیَا هَلْ بَقِیَ عَلَى أَحَدٍ»؛ تو برای وضع حاضر و آینده، از گذشتۀ دنیا عبرت بگیر. «هَلْ بَقِیَ عَلَى أَحَدٍ»؛ از خودت بپرس آیا گذشتگان، پدران، اجداد، سلاطین، ملوک و پادشاهان باقی مانده‌اند؟ مخصوصاً افراد نزدیکِ نزدیک، مثل عیال آدم که وقتی فوت می‌کند، می‌برد با دست خودش در خاک دفن می‌کند، عیالی که چهل پنجاه سال با او بوده؛ وقتی عیالت را می‌بینی که با تو در هر حالی بوده و مادر بچه‌هایت بوده؛ اما جلوتر از شما رفت، از این نزدیک‌تر چه می‌خواهی عزیز من؟ اندکی تفکر در مرگ، شما را در وادی معنوی می‌اندازد و از تعلّقات بیرون می‌کند و لذا داروی بسیار خوب، نافع و مؤثری برای دفع غفلت است. بیایید از نزدیکان خود که با آن‌ها رفاقت و معاشرت داشتید، رفت‌وآمد داشتید، شروع کنید. «هَلْ بَقِیَ عَلَى أَحَدٍ»؛ در گذشتۀ دنیا تفکر کنید که آیا این دنیا توانسته است کسی را تا‌به‌حال در خودش نگه دارد؟

«هَلْ أَحَدٌ فِیهَا بَاقٍ»؛ بیاید ببیند، فکر کنید در این دنیا چقدر آمدند و رفتند، آیا کسی در این دنیا ماندگار است؟ «مِنَ الشَّرِیفِ»؛ از آن افرادی که خیلی اعیانی بودند، پادشاه بودند و پادشاهی زندگی می‌کردند. «وَ الْوَضِیعِ»؛ یعنی کسانی که از نظر موقعیت اجتماعی خیلی پایین بودند و کسی این‌ها را نمی‌شناخت و اوضاع مالی و خانوادگی ضعیفی داشتند، این‌ها هم رفتند. حالا آن شریف و این وضیع رفته است و دنیا بین این دو تا فرقی نگذاشته است. «وَ الْغَنِیِّ وَ الْفَقِیرِ»؛ هم‌چنین بین فقیر و ثروتمند فرقی نمی‌گذارد. «وَ الْوَلِیِّ وَ الْعَدُوِّ»؛ دوست باشد یا دشمن؛ این دنیا از گذشته، از اول حضرت آدم (ع) تا الآن و بعدها بی‌وفا است.

«فَکَذَلِکَ مَا لَمْ یَأْتِ مِنْهَا بِمَا مَضَى»؛ شما نشستی در گذشته فکر کردی و دیدی واقعاً همان‌طور است که امام صادق (ع) فرموده است؛ حالا می‌خواهی آینده را ببینی که چگونه است. حضرت(ع) می‌فرماید: آینده را از گذشته بفهم؛ یعنی اگر رسم و سنّت دنیا در گذشته این بوده است، برای آینده هم همین است. «فَکَذَلِکَ مَا لَمْ یَأْتِ مِنْهَا بِمَا مَضَى»؛ آن‌که هنوز نیامده، به گذشته تشبیه کن، می ببینی از کار یکی درمی‌آید. بعد امام صادق؟ع؟ مثال خوبی می‌زنند: «أَشْبَهُ مِنَ الْمَاءِ بِالْمَاءِ»؛ آب با آب یکی است. آب، آب است؛ آب دریا، دریاچه یا رودخانه باشد، اسمش آب است و همه‌جا آب است، آب‌های گذشته، الآن هم هست، بعدها هم هست. آدم زمین را می‌کَند، از آن آب در می‌آید. کنار رودخانه‌ها می‌رود آب می‌بیند، در خانه‌ها آب می‌بیند. آب با آب چه فرقی دارد؟ آب‌ها از چشمه‌ها و برف، از گذشته بوده و تا آخر هم هست؛ انسان‌ها هم مانند آب‌ها هستند که یکی می‌آید و یکی می‌رود؛ بنابراین ما برای چه بر سر دو روز دنیا باهم دعوا و قهر کنیم؟ وقتی سنّت دنیا همیشه این‌جور است، پس چه ارزشی دارد که خودمان را در دنیا گیر بدهیم؟ اگر می‌خواهیم گیر بدهیم، بر سر مسائل اخروی و معنوی گیر بدهیم.

پی نوشت:

۱-مصباح الشریعه

منبع: کتاب عرفان اهل بیتی در شرح «مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه»، فصل ۲۶: تفکر- از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی حفظه الله

علاقه مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=30668