برشی از کتاب چلچراغ سلوک

اهمیت نیت خالص

نیّتِ نمازِ سالک، باید برای حقیقتِ خودش باشد، نیت‌هایی که مردم معمولی می‌کنند آن نیّتی نیست که سالک می‌کند، نیّت سالک رنگ و کیفیّت دیگری دارد. در یک جایی همه چیز یکی می‌شود. در عالم وحدت همه چیز ذوب و فانی می‌شود. عابد، عبادت و معبود، ذکر، ذاکر و مذکور، همه یکی می‌شود.

اهمیت نیّت خالص

مرحوم علامه طهرانی می فرماید:{۱} «دوازدهم: نیت، و آن عبارت است از آن‌که سالک منظوری در سلوک نداشته باشد جز نفس سلوک و فناء در ذات احدیّت و بنابراین باید سالک سیرش خالص باشد[ :فَادْعُوا اللّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ {۲}].

جز فنای در ذات احدیّت چاره‌ایی نیست، اگر این‌جور باشد نیّتِ نمازِ سالک، باید برای حقیقتِ خودش باشد، نیت‌هایی که مردم معمولی می‌کنند آن نیّتی نیست که سالک می‌کند، نیّت سالک رنگ و کیفیّت دیگری دارد. در یک جایی همه چیز یکی می‌شود. در عالم وحدت همه چیز ذوب و فانی می‌شود. عابد، عبادت و معبود، ذکر، ذاکر و مذکور، همه یکی می‌شود.

«در اخبار زیادی وارد شده است که نیّت سه مرتبه دارد: منها ما قال الصّادق علیه السلام : «اَلعُبَّادُ ثَلاثَهٌ : قَومٌ عَبَدُوا اللّهَ خَوفَاً فَتِلکَ عِبَادَهُ العَبِیدِ وَ قَومٌ عَبَدُوا اللهَ طَمَعَاً فَتِلکَ عِبَادَهُ الاُجَراءِ وَ قَومٌ عَبَدُوا اللهَ حُبَّاً فَتِلکَ عِبَادَهُ الأَحرَارِ»{۳}

در روایت‌ داریم عابدانی که خدا را در دنیا عبادت می‌کنند، سه دسته هستند:

«قَومٌ عَبَدُوا اللّهَ خَوفَاً»؛ گروه اول خوفی‌ها هستند، خدا را می‌خواهند چون جهنم و عذاب دارد، اگر تکالیف الهی و دستورات خدا را انجام دهند، خاطرشان جمع است که خدا ایشان را به جهنم نمی‌برد. می‌دانند اگر نماز نخوانند و تکالیف شرعی خودشان را انجام ندهند، ‌خداوند حق دارد آن‌ها را عذاب کند‌؛

بنابراین نیتشان این است که عبادت کنیم تا به جهنّم نرویم‌‌‌‌‌‌‌ و به عذاب خدا گرفتار نشویم. این عبادت عبید و برده‌هاست. مولا برده را می‌خرد و به خانه می‌آورد، این برده مراقب است مولایش چه می‌خواهد تا همان را انجام دهد و اگر تخلّف کند چوب بالای سَرش است. اگر ما هم فقط از خوف جهنم و عذاب، خدا را بخواهیم، نه از روی عشق و محبت و معرفت. این «عِبَادَهُ العَبِیدِ» است.

«وَ قَومٌ عَبَدُوا اللّهَ طَمَعَاً»؛ گروه دوم به دنبال قصر، حورالعین، لذت‌ها و طعام‌ها هستند. خدا وعده فرموده اگر به دستوراتم عمل کردی، من تو را به بهشت می‌برم؛ پس این جماعت برای وصول به بهشت، نماز می‌خوانند، ماه رمضان روزه می‌گیرند و به مکه می‌روند. ایشان از روی طمع، جلو می‌آیند، مزد و اجرت می‌طلبند.

«الاُجَراءِ» یعنی أجیر می‌شوند؛ مثل آن کارگری که أجیر می‌شود و آخر روز از صاحب کار پول می‌خواهد، این شخص هم می‌گوید: خدایا! من نماز، روزه و عبادت برای تو انجام می‌دهم تا من را بهشت ببری. این عبادت برای پاداش است و برای خدا نیست. بعضی از عبارت‌ها می‌گویند این، عبادت تجّار است. این‌جا گفته «عِبَادَهُ الاُجَراءِ» است؛ یعنی عبادت آن کسانی که مزد بگیر هستند.

طمع برای مزد فقط این نیست که ما در دنیا وضع زندگیمان خوب شود یا فردا خدا یک بهشتی به ما بدهد، بلکه دامنه‌ طمع خیلی وسیع است و در این‌ها خلاصه نمی شود.

نزد عرفای کامل طمع و طلب در مراتب اخروی هم خوب نیست؛ زیرا انسان به جایی می‌رسد که دیگر از طلب می‌افتد و کاملا تسلیم امر الهی می‌گردد؛ بنابراین شما باید تسلیم خدا باشی و ببینی او برای شما چه خواسته ‌است. پس «عِبَادَهُ الاُجَراءِ» هم فایده‌ایی ندارد.

«وَ قَومٌ عَبَدُوا اللّهَ حُبَّاً»؛ برخی خدا را از باب محبّت عبادت می‌کنند، در روایت دیگری دارد از این جهت که او اهلیّت و صلاحیّت معبود شدن دارد من او را عبادت می‌کنم. این‌ عبادت آزادگان است و این شخص دیگر از قید ترس، طمع، مزد، پاداش و عذاب رهایی یافته است.

او کاملا از هر قیدی آزاد است و فقط عشق و معرفت خدا را می‌طلبد.

عزیزان! آیا می‌شود از اول ورود سیر و سلوک، جزء احرار باشیم یا باید پله پله جلو برویم؟ این چه اشتباهی است که بعضی‌ها مرتکب شده و با افراط در این راه، خودشان را مریض و دیوانه می‌کنند؟ در ابتدای کار باید مقداری عبادت عبید و تجّار باشد تا این‌که به تدریج به عبادت احرار برسید.

در احرار هم مراتبی هست. نمی‌شود که از اول بگوییم: ما می‌خواهیم جزء احرار باشیم و با افراط در این راه خود را مریض کنیم. انقلاب اسلامی ایران از سال ۴۲ تا ۵۷ طول کشید تا این انقلاب ظاهری به پیروزی رسید. شما را به‌خدا ایجاد انقلاب در یک کشور بیشتر طول می‌کشد یا تلاش برای تحقق یک انقلاب روحی؟ خیلی طول می‌کشد تا شما از طمع، خواسته‌ها و منیّت نفس بیرون بیایی.

کلنگ زدن و ریاضت می‌خواهد. جهاد اکبر است نه جهاد اصغر! آن انقلاب جهاد اصغر بود ولی این انقلاب جهاد اکبر است که خیلی از آن بالاتر است. ما راجع به انقلاب‌های دنیا صحبت می‌کنیم، چرا آن‌ها را دست کم نمی‌گیریم؟ ولی وقتی به انقلاب روحی خودمان می‌رسیم، می‌گوییم آن‌قدر مؤونه ندارد.

آن مقداری که برای انقلاب در یک کشور هزینه احتیاج هست، انقلاب نفس احتیاج به هزینه ندارد،؟ عزیزمن! هزینه انقلاب روحی بیشتر از انقلاب ظاهری است. اگر از درون و باطن دچار کم‌کم تحول روحی حاصل شد، به عبادت عاشقانه احرار و محبین خدا هم دست پیدا خواهی کرد.

پی نوشت:

۱- لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب

۲- خدا را بخوانید در حالی که دین را برای او خالص کرده باشید. غافر(۴۰) آیه۱۴٫

۳- عَن أَبِی عَبدِ اللّهِ علیه السلام قَالَ: إن اَلعُبَّادُ ثَلاثَهٌ قَومٌ عَبَدُوا اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ خوفا خَوفَاً فَتِلکَ عِبَادَهُ العَبِیدِ وَ قَومٌ عَبَدُوا اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى طَلَبُ الثَوَابِ فَتِلکَ عِبَادَهُ الاُجَراءِ و قَومٌ عَبَدُوا اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ حُبَّاً لَهُ فَتِلکَ عِبَادَهُ الأَحرَارِ وَ هِی أَفضَلُ العِبَادَهِ؛ امام صادق علیه السلام فرمود: بندگان سه گروهند: گروهى خدا را از روى ترس عبادت مى کنند، که این عبادت بردگان است. گروهى خداى متعال را براى دریافت پاداش مى پرستند، این نیز عبادت اجیران است. گروهى هم خداى متعال را از روى عشق و محبت عبادت مى کنند، این «عبادت آزادگان» است و بهترین عبادت است. کافی، ج‏۲، ص۸۴٫

منبع: کتاب چلچراغ سلوک در شرح رساله «لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب»، بخش چهارم: شرح تفصیلی طریق و کیفیّت سیر الی اللّه– از تألیفات آیت الله حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله

علاقه‌مندان جهت خرید و مطالعه کتاب می توانند از طریق همین لینک اقدام فرمایند.

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=31462