اقسام رویا

بسم الله الرحمن الرحیم

مفسرین قرآن برای رویا اقسامی را بیان کرده اند، رویاهای صادقه، رویای کاذبه و رویای اضغاث احلام که خواب‌های پریشان و درهم است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم: الرویا ثلاثه اقسام: قسم من الله تعالی وبشری للمومنین فی حیاتهم والثانی من الشیطان لیجزی الذین آمنوا والثالث اضغاث احلام.

رؤیا بر سه قسم است: قسمی که از سوی خداوند به‌عنوان بشارت برای مؤمنین القاء شده. قسمی که القائات شیطانی است و به‌عنوان مجازات مؤمنان (در برابر ایمانشان به خدا و برای ناراحت کردن آن‌ها) است و قسم خواب‌های پریشان و درهم. (تعبیر خواب ابن سیرین ص ۶).

ممکن است در عالم رؤیا، خواب جایگاه خوبی برای تلقی امور الهی باشد تا جائیکه، برای بعضی از پیامبران در عالم رؤیا وحی می‌شده است. ولی وحی بر پیامبر ما به‌وسیله جبرئیل بر ایشان نازل می‌شد.

در قرآن کریم می‌خوانیم: «و نادیناه أن ابراهیم قد صدقت الرویا انا کذلک نجزی المحسنین» (الصافات آیات ۱۰۴ و ۱۰۵)

که اشاره به داستان حضرت ابراهیم و بردن حضرت اسماعیل علیه السلام به قربانگاه منی دارد. این امر، امری الهی بود که در رؤیا پیش آمد و الزام‌آور بود. به‌طوری‌که حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) دست فرزند خود را گرفت و به قربانگاه برد تا امر خداوند را انجام دهد.

اما آن امر به‌صورت دیگری تحقق یافت و لذا سفارش کرده‌اند که خواب خود را برای هرکسی تعریف نکنید.

امام صادق (علیه‌السلام) به نقل از پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) می‌فرمایند:

«الرویا لا تقص الا علی مومن خلا من الحسد و البغی»؛ رؤیا نقل نمی‌شود، جز برای مؤمنی که از حسادت و بغی و ستم و از صفات رذیله روحش خالی باشد. (کافی ج ۸ ص ۳۳۶)

صاحب بحارالانوار در روایتی نقل می‌کند:امام محمدباقر (علیه‌السلام) به نقل از پیامبر اکرم (صلوات‌الله‌علیه و آله وسلم):

«لا تقصوا رویاکم الا علی من یعقل»؛ رؤیای خود را نقل نکنید مگر برای کسانی که اهل تعقل و تدبیر هستند. (کافی ج ۸ ص ۳۳۶)

در روایتی دیگر: «لا تقصوا رویاکم الا علی عالم او ناصح»؛ رؤیا و خواب خود را تنها به فرد عالم و دانشمند، عالم ربانی و فرد ناصحی که اهل نصیحت و مشفق باشد بگویید. (کنز العمال ج ۱۵ ص ۳۶۵)

پیامبر اکرم در روایتی فرموده‌اند: از چهار گروه تعبیر خواب نخواهید: بی‌دینان، جاهلان، دشمنان و زنان. (شاید منظور از زنان، زنان غیر کامل و غیر مو من باشد) که در تعبیر آنان خیر نیست. (کنز العمال ج ۱۵ ص ۳۶۵)

«اذا حلم احدکم فلا یحدث الناس بتعلب الشیطان فی المنام»؛ این حدیث گویای این معناست که اگر در خواب ، خواب‌های شیطانی دیدید (که در آن لذت‌ها و چنین مسائلی بود) آن را برای کسی بازگو نکنید. (کنز العمال ج ۱۵ ص ۳۶۴)

و باز در رابطه با رؤیا امام صادق علیه‌السلام:

«اذا کان العبد علی معصیه و اراد الله تعالی به خیرا أراه فی منامه رویا تروعه فینزجر بهاعن تلک المعصیه»؛ وقتی بنده‌ای معصیت‌کار باشد و خدا بخواهد بنده را هدایت کند، امکان هدایتش در خواب خواهد بود و آن این‌که در خواب او را به افعالش گواهی می‌دهند و صحنه‌های از باطن او را در خواب به او نشان می‌دهند تا اینکه او بترسد و دست از آن فعل بردارد. (بحارالانوار ج ۱۴ ص ۴۳۵)

برای این موضوع مواردی را هم مثال زده‌اند، ازجمله شخصی که بسیار گناهکار و اهل معصیت بود در عالم رؤیا می‌بیند که او را به‌سوی جهنم می‌کشاندند و در فاصله‌ کمی با جهنم قرارگرفته است، یک‌باره از وحشت فریاد می‌زند و از خواب بیدار می‌شود. این خواب موجب تنبه این شخص گردیده و باحالتی که در خواب برای او پیش آمده بود متنبه می‌شود و توبه می‌کند.

پس ممکن است خواب، منشأیی برای هدایت افراد باشد و از طرفی دیگر، ممکن است سبب رشد بعضی از افراد و اتفاقات خوب باشد و حتی ممکن است کلید وصول به حاجات مؤمنین باشد.

شاهد بر این حقیقت روایتی است که از امام سجاد علیه‌السلام نقل‌شده است که می‌فرماید: یک سال به دنبال هر نماز از خداوند متعال می‌خواستم که اسم اعظمش را به من بیاموزد، یک روز بعد از نماز صبح، خوابم برد و در عالم رؤیا مردی در برابر من ایستاده و می‌گوید: از خداوند متعال خواستی به تو اسم اعظم را بیاموزد، گفتم: آری، گفت: بگو: «اللهم انی اسئلک باسمک الله الله الله، الذی لا اله الا هو رب العرش العظیم». قسم به خدا هیچ‌گاه در مورد هیچ حاجتی خداوند متعال را به این کلمات نخواندم، مگر آنکه برآورده شده آن حاجت را دیدم. (بحارالانوار ج ۶۱ ص ۱۷۰)

این حدیث بیانگر این حقیقت است که ممکن است برای کسانی که اهل مناجات، تهجد و ذکر و سحرخیزی هستند، بین الطلوعین خواب بر آن‌ها غلبه کند و بعد از این اذکار و توسلات برای آن‌ها در رؤیا معانی پیش بیاید.

همچنین خواب‌ها و رؤیاهای صادقه‌ای از پیامبران، بزرگان و اولیاء خداوند نقل‌شده که بسیار پرمعنا و هدایتگر هستند.

مرحوم نوری کتابی در زمینه‌ نقل خواب‌های بزرگان نقل کرده است: یکی از انواع خواب‌ها که مستحب است، خواب قیلوله است، خوابی است نزدیک به اذان ظهر، این خواب هم برای تقویت حافظه و هم برای بیداری آخر شب مناسب است.

«اصدق الرویا القیلوله» اگر رؤیا صادقه می‌خواهی، در خواب قیلوله به آن می‌رسی و از طرف دیگر، اگر انسان بخواهد پر خوابی کند، دچار کابوس و خواب‌های وحشتناک می‌شود. رؤیای که انسان در سحر می‌بیند، رؤیای صادقه است، مگر آنکه شخصی در حالت جنب باشد یا اینکه بدون طهارت خوابیده باشد و یا اینکه در مقدمه خواب، ذکر و یادی از خدا نکرده باشد و به قصد خواب اهل غفلت و اهل دنیا خوابیده باشد.

امام صادق علیه‌السلام در این مورد می‌فرماید:

رؤیای سحر صادق است مگر در حالات خاصی: «الا ان یکون جنباً أو ینام عی غیر طهور و لم یذکر الله تعالی فانها تختلف و تبطئ علی صاحبها»؛ (کافی ج ۸ ص ۹۱)

و لذا آدابی برای قبل از خواب ذکرشده: ۱- طهارت؛۲- رو به قبله خوابیدن؛ ۳- قرائت سوره‌های مسبحات؛ ۴- تسبیحات حضرت زهرا (سلام‌الله علیها)؛ ۵-آیه‌الکرسی

البته وقتی انسان با این اذکار و با توجه قلبی بخوابد، خواب‌های خوبی خواهد دید.

امام حسن عسکری علیه‌السلام: «من اکثر المنام رأی الاحلام»؛ کسی که زیاد بخوابد، کابوس و خواب‌های آشفته می‌بیند.

حال باید دید که حقیقت رؤیا چیست؟ حکمای الهی گفته‌اند: رؤیا اتصال روح انسان به عالم غیب، مافوق طبیعت و کشف است.

لذا امیر المؤمنین علیه‌السلام فرموده‌اند: «ان المرء اذا اخرج روحه فان روح الحیوان باقیه فی البدن و الذی یخرج منه روح العقل»؛ (جامع الاخبار ص ۸۷۱)

وقتی انسان می‌خوابد آن‌طور نیست که به‌کلی مثل مرگ جدایی روح از بدن حاصل شود بلکه شمه‌ای از آن روح در بدن هست. روح حیوانی او در بدن باقی می‌ماند و روح عقل او از بدنش خارج می‌شود و انسان باید توجه داشته باشد که نه خواب در اختیار خودش است و نه بیدار شدن به اختیارش و در هر حال در قبضه‌ خداوندی است، لذا آیات قرآن هم به این معنا اشاره دارد:

«الله یتوفی الا نفس حین موتها و التی لم تمت فی منامها فیمسک التی قضی علیها الموت و یرسل ا لاخری الی اجل ٍ مسمی إن فی ذلک لایات لقوم ٍ یتفکرون»؛ خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض می‌کند و ارواحی را که نمرده‌اند، نیز به هنگام، خواب می‌گیرد، سپس ارواح کسانی را که فرمان مرگ آن‌ها را صادر کرده نگه می‌دارد و ارواح دیگری را که (باید زنده بمانند) بازمی‌گرداند تا سرآمد معینی، در این امر نشانه‌های روشنی است برای کسانی که تفکر نمی‌کنند. (زمر آیه ۴۲)

در روایت دیگری آمده است: «ان رویا المومن صحیحه لان نفسه طیبه و یقینه صحیح و تحزج فتتلقی من الملائکه فهی وحی من الله العزیز الجبار و قال (علیه السلام) انقطع الوحی و بقی المبشرات وهی نوم الصالحین و الصالحات.»؛ قطعاً رویای کسانی که با ایمان هستند، درست است، زیرا آن‌ها نفس طیبه دارند و دارای یقین صحیح (و کمالات روحی) هستند و وقتی به عالم رؤیا می‌روند با فرشتگان الهی برخورد می‌کنند. وحی الهی قطع‌شده، اما مبشراتی هست و آن مبشرات خواب مردان صالح و زنان صالحه است.

به این مبشرات در قرآن هم اشاره‌شده است: «لهم البشری فی الحیوه الدنیا»؛ آیه ۶۴ یونس

البته این را هم عرض کنم که حتماً این‌طور نیست که شخصی همیشه و در همه حال کثیر الرویا باشد که زیاد خواب ببیند.

این هم مثل موضوع مکاشفات است که بعضی اهل مکاشفه هستند و بعضی نیستند، بعضی از طبایع هم اقتضای رؤیاهای متعدد گوناگون و مختلف دارند. این شرط سیر و سلوک هم نیست؛ حتی افرادی که اهل سلوک نیستند گاهی رؤیاهای خوب، مکاشفات و کراماتی دارند. اشتباه نکنیم این شرط سیر و سلوک نیست.

از بزرگان نقل‌شده که در مراتب پایانی این راه، این‌گونه مسائل کلاً از شخص گرفته می‌شود و خواب‌ها و رؤیاها تبدیل به یقین و ایمان و شناخت و معرفت و اعتقادات صحیح می‌شود.

گاهی اوقات انسان در بیداری، دچار خطا یا ترک اولایی می‌گردد، شب باید خواب ببیند، ناراحت شود تا کفاره‌ خطایی شود که در روز از او سر زده است.

اما خود خواب در اصل، برای اهل بصیرت، یک نوع آیت الهی است که انسان باید متذکر مسائل روحی شود. باید خواب بر او غلبه کند، بخوابد تا بفهمد، غیر از عالم ظاهر، مسائل دیگری هم هست، مسائلی روحی است که باید به این‌ها توجه کند.

درمقدمه خواب، باید با حال تفکر و اندیشه کردن بخوابیم و به این بیندیشیم که روح ما به کجا می‌رود، چه طور می‌شود؟ یعنی باید خواب را هم جزء کارهای روزمره‌مان به حساب آوریم.

همان‌طور که خداوند در بیداری آیات متعدد و نشانه‌هایی را از خودش برای ما قرار داده است، این خواب را هم مایه‌ توجه ما به خودش قرار داده که غافل نشویم، حتی خواب می‌تواند دلیلی بر حقیقت معاد باشد. این یکی از این آیات الهی است، صدها نوع از این آیات هست که همه این‌ها گواه این است مانند داستان اصحاب کهف که خداوند در قران کریم آورده است.

اصحاب کهف مردمی بودند که کفر بر جامعه‌شان استیلاء یافته بود و باطل در میان آنان غلبه کرده بود و زورگویی اقویا از هر سو مردم را احاطه کرده بود.

سپاه یأس و نومیدی از ظهور کلمه حق و آزاد شدن اهل دین، بر دل‌های آنان یورش برده بود. حوصله‌ها از طول کشیدن عمر باطل و نیامدن دوران ظهور حق سر آمده بود و می‌خواستند دچار شک و تردید شوند که خدا نجاتشان داد. پس از اینکه وارد نماز شدند از خداوند خواستند که رحمتی بر آن‌ها واردشده و آن‌ها را از تردید و دودلی نجات بخشد و خداوند دعایشان را مستجاب نموده و این‌طور هدایتشان کرد و برای اینکه آن‌ها را از سرگردانی نجات دهد. سالهای متمادی خوابشان برد و آنگاه بیدارشان کرد تا از یکدیگر بپرسند چقدر خوابیده‌ایم به یکی بگوید یک روز و دیگری بگوید پاره‌ای از یک روز.

آنگاه‌که کسی از افرادشان را برای خرید فرستادند و به اوضاع پیرامون خود نگاه کردند، فهمیدند که صدها سال در خواب بوده‌اند و این چند صدسال به نظرشان یک روز یا بعضی از روز آمده است. از همین‌جا دریافتند که طول عمر دنیا با کمی آن، چنان نیست که بتواند حقی را بمیراند و یا باطلی را زنده کند، این خدای سبحان است که زمینی‌ها را زینت کرده و دل‌های آدمیان را مجذوب آن‌ها ساخته، قرن‌ها و روزگارها را جریان داده تا آنان را بیازماید که کدام نیکوکارتر و کدام طالب زروزیور دنیا می‌شوند و خود را فریفته و پیرو هوا و هوس می‌شوند؟ و بدین ترتیب، نشانه‌ای از معاد را خداوند در این آیات، بیان می‌کند تا بشر متنبه شود و بداند که معاد و آخرتی هم هست، روزی که همه باید پاسخگوی اعمال خویش باشند.

در محل این غار مسجدی بناکرده‌اند که یکی در منطقه صالحیه سوریه است و یکی هم در ترکیه نام‌برده‌اند.

دریافتند که بشر رها نشده، این بشر صاحب دارد، حساب‌وکتاب دارد، معاد دارد. اصلاً انسان برای چه خلق‌شده است.

حضرت علی علیه‌السلام می‌فرماید: «خلقتم للفناء لا للبقاء»؛ برای فنا آفریده شده‌اید، نه برای بقاء (در دنیا) برای مردن خلق شده‌اید.

و امام حسین علیه‌السلام می‌فرماید: «و ان تکن الابدان للموت أنشات اُنشأت فقتلٌ بسیف افضلٌ»

اگر این بدن برای مردن است و نیامده که بماند سپس در راه خدا شهید شدن بهتر است. خود را به فنا رساندن بهتر است. این معنی این‌که فقط ما را آورده‌اند که به تکامل برسیم. ماندن ما در دنیا غیر از تکامل چیست؟ خلقت ما غیر از هدف تکامل، چیز دیگری نبوده است، اما حالا بشر خود را مشغول به دنیا کرده است و غافل است از اینکه نهایت خلق و هدف اصلی وجودش برای چه بوده؟ برای چه به دنیا آمده است؟ و برای چه از دنیا می‌رود؟

از خداوند بخواهیم که نور بصیرت و نور هدایت را دل‌های ما زیاد کند تا خودمان، خودمان را نبینیم و در تقلبات او را ببینیم.

وصلی الله علی محمد و آل محمد

لینک کوتاه : https://www.komeily.com/?p=2700