اعمال ماه شوال:

براى این ماه اعمال مشترکه خاصّى ذکر نشده است و امّا اعمال مخصوص آن:

شب اول ماه (شب عید فطر):

از شب هاى بسیار مبارک است و در فضیلت و اهمّیّت آن، همین بس که در بعضى از روایات آمده است، اهمّیّت آن کمتر از شب قدر نیست، و در روایات توصیه به عبادت و احیاى این شب شده است.

براى این شب چند عمل ذکر شده است:

اوّل: «غسل» است به هنگامى که آفتاب غروب کند.

دوم: این شب را به نماز و دعا و استغفار زنده نگه دارد و در مسجد بیتوته کند، یعنى شب را در آن جا سپرى نماید و به عبادت مشغول باشد، همان‌گونه که امام على بن الحسین(علیهماالسلام) چنین مى کردند.

سوم: امام صادق(علیه السلام) فرمودند: پس از نماز مغرب و نماز عشا و نماز صبح و نماز عید، این ذکرها را بگوید:

 اَللهُ اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ، وَ اللهُ اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، و للهِِ الْحَمْدُ

خدا بزرگتر است، نیست معبودى جز خدا و خدا بزرگتر است، و ستایش خاص خداست؛ 

ااَللهُ َکْبَـرُ عَلى ما هَـدانـا، وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلى ما أَوْلانا

 خدا بزرگتر است بر آن‌چه ما را راهنمائى فرمود و براى اوست سپاس بر آن‌چه به ما بخشود.

چهارم: طبق روایتى از امام صادق(علیه السلام) پس از خواندن نماز مغرب و نافله آن، دست ها را به سوى آسمان بلند کند و بگوید:

یا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ، یا ذَا الْجُودِ، یا مُصْطَفِىَ مُحَمَّد وَ ناصِرَهُ، صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاغْفِرْ لى کُلَّ ذَنْب اَحْصَیْتَهُ، وَهُوَ عِنْدَکَ فى کِتاب مُبین.

اى صاحب نعمت و فضل اى صاحب جود و بخشش اى برگزیننده محمّد(ص) و یاور او درود فرست بر محمّد و آل محمّد(ص) و بیامرز از من هر گناهى را که شماره کرده اى و در کتابى روشن در پیش تو ثبت است.

آنگاه به سجده برود و صد مرتبه بگوید: أتُوبُ إلَى اللّهِ

سپس هر حاجتى که دارد از خداوند طلب کند که ان شاء اللّه برآورده خواهد شد.

پنجم: زیارت امام حسین(علیه السلام) در این شب فضیلت بسیار دارد (زیارت مخصوصه آن حضرت در شب عید فطر، در مفاتیح الجنان آمده است).

ششم: ده رکعت نماز بخواند.

هفتم: این ذکر را که در شب جمعه نیز گفتنش مستحب است، ده بار بگوید:

یا دائِمَ الْفَضْلِ عَلَى الْبَرِیَّهِ، یا باسِطَ الْیَدَیْنِ بِالْعَطِیَّهِ، یا صاحِبَ الْمَواهِبِ السَّنیَّهِ، صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِهِ خَیْرِ الْوَرى سَجِیَّهً، وَ اغْفِرْ لَنا یا ذَالْعُلى فی هذِهِ الْعَشِیَّهِ.

اى کسى که فضل و بخششت بر خلق دائمى است و اى آن که دو دست احسانت به عطا بخشى باز است اى دارنده بخشش‌هاى ارجمند، درود فرست بر محمّد و آلش که بهترین مردمند در سرشت و نهاد، و بیامرز ما را اى خداى بلندمرتبه در این شب.

هشتم: دو رکعت نماز معروف شب عید را بخواند؛ در رکعت اوّلبعد از سوره حمد، هزار مرتبهسوره قل‌هواللّه و در رکعت دوم، پس از سوره حمد، یک مرتبهسوره قل هو اللّه را بخواند، پس از سلام سر به سجده بگذارد و صد مرتبه بگوید: أَتُوبُ إِلَى اللّهِ

 آنگاه بگوید:

یا ذَا الْمَنِّ وَالْجُودِ، یا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ، یا مُصْطَفِىَ مُحَمَّد صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِهِ، وَ افْعَلْ بى کَذا وَ کَذا.اى صاحب منّت و جود اى صاحب نعمت و بخشش اى برگزیننده محمّد صلى الله علیه

اى صاحب منّت و جود اى صاحب نعمت و بخشش اى برگزیننده محمّد صلى الله علیه و آله، درود فرست بر محمّد و آلش و درباره من چنین و چنان کن. (و به جاى افعل بى کذا و کذا حاجات خود را ذکر کند)

در روایت است که امیر مؤمنان(علیه السلام) این نماز را به همین کیفیّت که ذکر شد، انجام مى دادند وسر از سجده برمى داشتند و مى‌فرمودند: «به حقّ آن خدایى که جانم به دست اوست، هر کس این نماز را بجا آورد، هر حاجتى که از خداوند طلب کند، به وى عنایت خواهد شد و گناهان زیادى را از او بیامرزد».

در روایت دیگرى از امیرمؤمنان(علیه السلام) به جاى خواندن هزار مرتبه سوره قل هو اللّه، صد مرتبه آمده است؛ ولى در این روایت آمده است که این نماز را باید بعد از نماز مغرب و نافله آن بجا آورد. (هر دو نماز خوب است)

نهم: چهارده رکعت نماز بخواند (هر دو رکعت به یک سلام) و در هر رکعتى، سوره حمد و آیه الکرسى و سه مرتبه سوره قل هو الله را بخواند. در روایت است هر کس چنین کند، خداوند در برابر هر رکعتى ثواب‌هاى بسیار زیادى به او مى‌دهد.

دهم: مرحوم «شیخ طوسى» در «مصباح المتهجّد» فرموده است: در پایان شب نیز غسل کن و تا طلوع صبح در مصلاّیت (محل خواندن نماز) بنشین (و ذکر خدا بگو).

***

فضیلت و اعمال روز عید فطر:

روز عید فطر روز بسیار مهمّى براى مسلمانان است، زیرا پس از یک ماه روزه و تهجّد و عبادت، براى گرفتن پاداش الهى آماده مى شوند. لذا این روز، از سویى سبب شادى و سرور و «رجا» است، چراکه هر مسلمانى از انجام وظیفه الهى خوشحال و مسرور است، ولى از سویى چون روز دریافت جوائز الهى است، انسان در حالت «خوف» و دلهره به سر مى برد از این که نمى داند اعمال یک ماهه او تا چه اندازه مورد قبول قرار گرفته است؟

امام باقر(علیه السلام) از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل کرده اند که آن حضرت فرمودند: هنگامى که روز اوّل شوّال فرا مى رسد، منادى ندا مى دهد: اى مؤمنان براى دریافت جوائز و پاداش هاى خود بشتابید! آنگاه امام(علیه السلام) فرمود: جایزه هاى خداوند مانند جایزه هاى پادشاهان نیست (یعنى جایزه او بسیار بزرگ و معنوى است و شامل قبولى طاعات و رضوان الهى می‌شود)

در پایان نیز تأکید فرمودند: «روز اوّل شوال روز دریافت جایزه هاست!».

براى روز اوّل شوّال اعمالى ذکر شده است:

اوّل: تکبیراتى است که در اعمال شب عید فطر ذکر شد، و بعد از نماز صبح و نماز عید فطر آن را بخواند.

دوم: پیش از نماز عید، زکات فطره را جدا سازد؛ اگر دسترسى به مستحق دارد بپردازد و الاّ کنار بگذارد، براى هر نفر یک صاع (حدود سه کیلو) از گندم یا موادّ غذایى دیگر که در آن شهر غذاى غالب مردم محسوب مى شود. زکات فطره واجب مؤکّد است و شرط قبولى روزه ماه رمضان است.

سوم: غسل کردن است و وقت آن به فرموده «شیخ طوسى»(ره) بعد از طلوع فجر است تا زمان به‌جا آوردن نماز عید فطر است.

قبل از غسل این دعا را بخواند:

اَللّهُمَّ اِیماناً بِـکَ، وَتَصْدیـقاً بِکِتابِکَ، وَاتِّباعَ سُنَّهِ نَبیِّکَ مُحَمَّد صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ.

خدایا به‌خاطر ایمان به تو و تصدیق کتاب تو و پیروى از روش پیغمبرت محمّد صلى الله علیه و آله

آنگاه بسم اللّه بگوید و غسل کند. پس از پایان غسل بگوید:

اَللّـهُمَّ اجْعَلْهُ کَفّارَهً لِذُنُوبى، وَطَهِّرْ دینى، اَللّـهُمَّ اَذْهِبْ عَنِّى الدَّنَسَ.

خدایا قرارش ده کفاره گناهانم و دین و مذهبم را پاک گردان خدایا دور کن از من چرکى را.

چهارم: به فرموده «شیخ طوسى»(ره) در این روز نیکوترین لباسش را بپوشد و خود را معطّر سازد و با وقار و سکینه به سمت مصلاّى عید حرکت کند.

پنجم: پیش از نماز عید، در ابتداى روز افطار کند، و بهتر آن است که افطارش با خرما باشد.

«شیخ مفید»(ره) فرموده است: مستحبّ است مقدار کمى از تربت سیّد الشّهدا امام حسین(علیه السلام) را تناول نماید که شفاى هر دردى است.

ششم: پس از طلوع آفتاب براى نماز عید حرکت کند (همان گونه که از رسول خدا صلى الله علیه وآله نقل شده است) و دعاهایى را که از طریق معصومین(علیهم السلام) وارد شده است، بخواند؛ از جمله آن دعایی که امام‌باقر(علیه السلام) فرمودند در عید فطر و عید قربان و جمعه وقتى که براى رفتن به نماز مهیّا شوند خوانده شود.(رجوع شود به ادعیه و مفاتیح‌الجنان)

هفتم: نماز عید. خواندن نماز عید در زمان غیبت مستحب است و آن دو رکعت است؛ که کیفیت آن در مفاتیح‌الجنان آمده است.

هشتم: خواندن دعای ندبه و دعایی که پس از آن در سجده باید خوانده شود. (رجوع به مفاتیح‌الجنان)